ကိုးကြယ္မႈ ဘယ္လိုစတင္သလဲ သံုးသပ္ ေလ့လာျခင္း (သုေတသန)

ကိုးကြယ္မႈ ဘယ္လိုစတင္သလဲ သံုးသပ္ ေလ့လာျခင္း
(သုေတသန)
--------------------

လူသားတစ္ေယာက္၏ဦးေႏွာက္သည္ သန္းေပါင္းရာႏွင့္ ခ်ီသည့္ neuron ဆဲလ္မ်ားျဖင့္ ဖြဲ႕စည္း လ်က္ရွိသည့္ ကြန္ယက္ၾကီးတစ္ခုပင္ ျဖစ္သည္။ လူတစ္ဦးႏွင့္တစ္ဦး မတူကြဲျပားသည့္ အေတြ႕အၾကံဳ အာ႐ံုမ်ား ထိေတြ႕သည့္အေပၚမူတည္၍ တစ္ေယာက္ႏွင့္တစ္ေယာက္ ကြဲျပားျခားနားသည့္ neuron ဆဲလ္မ်ား ျဖစ္ေပၚျပီးေနာက္ သက္ဆိုင္ရာ ခံစားမႈမ်ား ရ႐ွိလာၾကရသည္။

အေၾကာင္းအရာ တစ္ခုကို လႈံ႕ေဆာ္ ခံရဖန္မ်ားလာသည့္ အေလွ်ာက္ ဦးေႏွာက္အတြင္း လုပ္ေဆာင္ခ်က္ မ်ားသည္ အခ်ိဳ႕က ထင္႐ွားလာျပီး အခ်ိဳ႕က ေမွးမွိန္ ကုန္ၾက၏။ ဤသည္ကို neuroplasticity ဟုေခၚသည္။

အဆိုအက တီးမႈတ္သူ ျဖစ္ရန္ ၾကိမ္ဖန္မ်ားစြာ ေလ့က်င့္ေနသူ သည္ ေျဖးေျဖးခ်င္း ဦးေႏွာက္ႏွစ္ျခမ္း၏ ဆက္သြယ္ အလုပ္လုပ္မႈ အားေကာင္း လာသည္ကို ေတြ႕႐ွိရသည္။ ဤသို႔ျဖစ္လာပါမွ အႏုပညာ တီထြင္ ဆန္းသစ္မႈ မ်ားျဖစ္လာပါသည္။

႐ူဒီဂါဂမ္း သည္ ငယ္စဥ္အခါက သာမန္ ႐ိုး႐ွင္းေသာ သခၤ်ာပုစၧာ မ်ားကိုပင္ မတြက္တတ္ ေသာေၾကာင့္ ေက်ာင္းတြင္ ဆရာမ်ားက ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ မ႐ွိသည့္ ေက်ာင္းသား တစ္ဦးအျဖစ္ အသိအမွတ္ျပဳခံ ထားရသူျဖစ္သည္။သို႔ရာတြင္သူ၏ ၾကိမ္ဖန္မ်ားစြာ ေလ့က်င့္ႏိုင္မႈ စြမ္းရည္ေၾကာင့္ ေနာင္အခါတြင္ လြန္စြာ ခက္ခဲ ႐ႈပ္ေထြးေသာ ပုစၦာမ်ားကိုပင္ အေျဖထုတ္ ႏိုင္သည့္ နာမည္ၾကီး “human calculator” ျဖစ္လာသည္။

ေယဘူယ် က်က် စဥ္းစားႏိုင္ျခင္း စြမ္းရည္ (Rationality) ႏွင့္ အေကာင္းျမင္မႈ စြမ္းရည္ (Emotional Resilience) စသည္ တို႔သည္လည္း အလားတူ သေဘာ အတိုင္းပင္ ေလ့က်င့္ပါက ေလ့က်င့္ယူ၍ ရႏိုင္သည္သာ ျဖစ္သည္။

အ႐ွင္းဆံုးေျပာရလွ်င္ ဘယ္အခ်ိန္တြင္ သင္ဘာကို ပင္လုပ္ေနေန သင္သည္ သင့္ဦးေႏွာက္အား ဤလုပ္ေဆာင္ေနမႈ အဝဝကို ေကာင္းသထက္ ေကာင္းလာေအာင္ လုပ္ေဆာင္ လာႏိုင္ေစရန္ ျပဳျပင္ေနျခင္း ပင္ျဖစ္ေပသည္။

ကၽြႏ္ုပ္တို႔၏ ဘဝတစ္ေလွ်ာက္ မွန္ကန္သည္ဟု ယူဆလာသည့္ ခံယူခ်က္မ်ားကို တစ္စံု တစ္ေယာက္ က ျပဳျပင္ေျပာင္းလဲ ပစ္ရန္ လႊမ္းမိုး လာသည္ဟု ထင္ျမင္လာလွ်င္ norepinephrine ဟုေခၚသည့္ neurons တို႔သည္ ခုခံရန္ အေျခအေနကို စတင္ ျပဳလုပ္သည္။

အကယ္၍ ထို ထင္ျမင္ယူဆခ်က္ အတိုင္း တကယ္တမ္း ေျပာင္းလဲခိုင္းေနျပီ ဆိုလွ်င္ ဦးေႏွာက္အတြင္းတြင္ ႐ွိရင္းစြဲ အေတြးအေခၚ တို႔ကိုသိမ္းဆည္းထားသည့္ အပိုင္းသည္ ယုတၱိဆန္ဆန္ေတြးေခၚမႈတို႔ကိုစတင္ေႏွာင့္ယွက္ျပီး limbic system က ဦးေႏွာက္၏ လုပ္ငန္းအမ်ားစုကို ရပ္တန္႔ေစေတာ့သည္။ ဤသည္ကိုပင္ လူအမ်ား နားလည္ လြယ္ေစရန္ အျမင္က်ဥ္းသူ ဟုေခၚဆိုၾကသည္။

ဤသို႔အေျခအေနမ်ိဳးကို က်ဥ္းထဲက်ပ္ထဲ ေရာက္႐ွိေနသူမ်ား အသက္ေဘး က်ေရာက္ေနသူမ်ား စကားဝိုင္း တစ္တစ္ဝိုင္းတြင္ ေခါင္းမာစြာ ျငင္းဆန္ေနသူမ်ား တြင္ ေတြ႕ရပါသည္။ ထိုအခ်ိန္တြင္ ဦးေႏွာက္သည္ မည္မွ်ပင္ ေကာင္းေသာ အၾကံျပဳခ်က္ျဖစ္ေနပါေစ လက္ခံရန္ အလြန္ခက္ေနပါသည္။ ဦးေႏွာက္ သာမက မ်က္ႏွာ အမူအရာ တို႔သည္ပါ ျခိမ္းေျခာက္ခံ ေနရသည့္အလား တုန္လႈပ္ ေနတတ္ပါသည္။

အျခား တစ္ဖက္တြင္မူ အကယ္၍ တစ္စံုတစ္ေယာက္က ကၽြႏု္ပ္တို႔၏ ေတြးထင္ယူဆခ်က္ မ်ားကို ေက်နပ္စြာ ေထာက္ခံေနသည္ဆိုလွ်င္ အထက္ကေျပာခဲ့ေသာ ခုခံရန္အေနအထားမွ ေလ်ာ့က်လာျပီး dopamine neurotransmitter တို႔မွေန၍ reward neurons တို႔ကိုစတင္ ထုတ္လႊင့္ပါေတာ့သည္။ ဤအေနအထား တြင္မူ မိမိသည္ လႊမ္းမိုးႏိုင္စြမ္း႐ွိသူ ဟုခံယူခ်က္ ျဖစ္ေပၚေစျပီး မိမိကိုယ္ကို ယံုၾကည္မႈ သည္လည္း ပိုမိုခိုင္မာလာေတာ့သည္။

ကၽြႏု္ပ္တို႔၏ သက္ဝင္ယံုၾကည္မႈသည္ ခႏၶာကိုယ္၏ ဓာတုျဖစ္စဥ္တို႔ အေပၚတြင္ ၾကီးမားေသာ သက္ေရာက္မႈ ႐ွိေပသည္။ ထို႔ေၾကာင့္သာလွ်င္ ေရမန္း ဆီမန္းစသည့္ placebo effect တို႔သည္ လူတို႔အေပၚတြင္ အက်ိဳးျဖစ္ေပၚ ေစျခင္းျဖစ္သည္။

မိမိကိုယ္ကို ယံုၾကည္မႈ (သို႔မဟုတ္) မိမိကိုယ္ကို သိျမင္မႈ သည္ neurotransmitter serotonin ႏွင့္နီးကပ္စြာ ဆက္ႏြယ္လ်က္႐ွိသည္။ အကယ္၍သာ ဤ neurotransmitter သည္ ပမာဏေတာ္ေတာ္မ်ားမ်ားခ်ိဳ႕နဲ႔ေနမည္ဆိုပါက လူတစ္ေယာက္ အတြက္ စိတ္က်ေရာဂါ၊ အရာရာကို မေကာင္းျမင္ေနသည့္ စိတ္စသည္တို႔ ျဖစ္ႏိုင္သည္ ကိုေတြ႕ရျပီး အဆိုးဆံုး အေျခအေနမွာ မိမိကိုယ္ကို သတ္ေသ ၾကျခင္း တို႔ပင္ျဖစ္သည္။

မိမိပတ္ဝန္းက်င္ အားဆန္းစစ္ျခင္း (Social validation) သည္လည္း dopamine ႏွင့္serotonin ပမာဏကို ျမင့္တက္ေစျပီး စိတ္ခ်ဳပ္တည္းမႈမ်ားကို ေလ်ာ့က်ေစကာ မိမိကိုယ္ကို ျပန္လည္ သံုးသပ္မိေစရန္ လြယ္ကူေအာင္ ေဆာင္ရြက္ေပးသည္။

လူတစ္ေယာက္ သည္ ပတ္ဝန္းက်င္တြင္ ဝင္ဆန္႔ေအာင္ ျပဳမူေနထိုင္ျခင္းကို အသံုးခ် စိတ္ပညာ ႐ႈေထာင့္မွ ၾကည့္လွ်င္ အသိုင္းအဝိုင္း တစ္ခု၏ လႊမ္းမိုးခံလိုမႈ ႏွင့္ ဆက္ႏြယ္ေနသည္။

ကၽြႏု္ပ္တို႔ အသက္အရြယ္ ၾကီးျပင္းလာသည္ ႏွင့္အမွ် ဆင္ျခင္တံုတရားႏွင့္ တရားမွ်တမႈ ႐ွိျခင္း တို႔သည္ ပတ္ဝန္းက်င္၏ ဓေလ့စ႐ိုက္ေပၚတြင္ မွီခိုသည္။ ေျပာရမည္ဆိုလွ်င္ ကၽြႏု္ပ္တို႔ျပဳမူေျပာဆိုမႈတို႔သည္ ကၽြႏု္ပ္တို႔ေနထိုင္ေသာ ပတ္ဝန္းက်င္မွ လက္ခံလိုက္ေသာ ရလဒ္ပင္ ျဖစ္၏။

သို႔ေသာ္ လတ္တေလာ ေတြ႔႐ွိလာသည့္ ေတြ႕႐ွိခ်က္မ်ားသည္ ကၽြႏု္ပ္တို႔၏ ယဥ္ေက်းမႈႏွင့္ ကြဲျပားမႈ တို႔ကို ပိုမို နားလည္ ေစသည္။ ယေန႔ေခတ္သစ္ သိပၸံပညာ၏ ေနာက္ဆံုး ေတြ႕႐ွိခ်က္မွာ တဦးမွ ခံစားခ်က္တို႔ကို ေနာက္တစ္ဦးထံသို႔ ေဝမွ်ကူးလူး ခံစားေစႏိုင္စြမ္း႐ွိေသာ mirror neuron ဆိုသည္ပင္ျဖစ္သည္။

ကၽြႏု္ပ္တို႔ တစံုတရာကို ခံစားရလွ်င္ သို႔မဟုတ္ တစံုတရာကို ျပဳမူလုပ္ေဆာင္လွ်င္ ဦးေႏွာက္တြင္းတြင္ သက္ဆိုင္ရာ neuron တို႔ျဖစ္ေပၚလာသည္။ သို႔ေသာ္ ယခုေတြ႕႐ွိခ်က္အရ အကယ္၍ ကၽြႏု္ပ္တို႔ ကိုယ္တိုင္ မဟုတ္ပဲ သူမ်ား ခံစား ျပဳမူေနသည္ ကိုၾကည့္႐ႈေနစဥ္ သို႔မဟုတ္ စိတ္ကူး ပံုေဖၚေနစဥ္ တြင္လည္း ထို အလားတူ Neuron တို႕ျဖစ္ေပၚေနပါသည္။

ေဖာ္ျပပါ mirror neuron တို႔၏လုပ္ေဆာင္ခ်က္မွာ တပါးသူ၏ခံစားခ်က္ကို မိမိကိုယ္တိုင္ ခံစားရသည့္ အလား ျဖစ္ေပၚေစျခင္း ပင္ျဖစ္သည္။

ထိုမွ်ပင္မကေသး ထို mirror neuron တို႔သည္ ကၽြႏ္ုပ္တို႔၏ စိတ္ကူး ပံုေဖာ္မႈေပၚတြင္ တံု႔ျပန္မႈျဖစ္သျဖင့္ ကၽြႏု္ပ္တို႔သည္ အျခားတစ္ေယာက္ဆီမွာ ျပန္လည္ ရ႐ွိလိုက္သည့္ တံု႔ျပန္မႈလိုပင္ ခံစားလိုက္ရသည္။ ဤတြင္မွ ကၽြႏု္ပ္တို႔တြင္ မိမိအလုပ္ အေပၚသံုးသပ္မႈ (self-reflection) စျဖစ္သည္။

“Mirror neuron” တို႔သည္ မိမိႏွင့္ တစ္ပါးသူ အၾကား ကြဲျပားမႈကိုမသိေပ။ ဤသည္ပင္လွ်င္ ကၽြႏု္ပ္တို႔ လြတ္လပ္စြာ ေတြးေခၚ ဆန္းစစ္ ႏိုင္ျခင္း ႏွင့္ ပတ္ဝန္းက်င္ ဝင္ဆန္႔လိုမႈ တို႔၏ အေၾကာင္းတရားမ်ား ျဖစ္ၾကသည္။ အခ်ိန္တိုင္း လိုလိုပင္ ကၽြႏု္ပ္တို႔သည္ “မိမိကိုယ္ကို တပါးသူ မည္သို႔ျမင္သည္” ႏွင့္ “တစ္ပါးသူ မိမိ ကို အမွန္တကယ္ ျမင္သည့္ အျမင္” တို႔ အၾကား ဗ်ာ မ်ားၾကရ ေလသည္။

ထိုသို႔ ဒြိဟစိတ္မ်ား ေလေလ ကၽြႏု္ပ္တို႔ ၏ ပင္ကိုယ္ အရည္အခ်င္း ႏွင့္ ယံုၾကည္မႈတို႔ အေပၚေဝခြဲမရပဲ ေက်နပ္မႈ မရွိေလေလ ျဖစ္လာၿပီး ေလာကအေပၚ အနႈတ္သေဘာေဆာင္၍ ျမင္လာၾကသည္။

သို႔ရာတြင္ ကၽြႏု္ပ္တို႔ မိမိကိုယ္ကို သိျမင္ႏိုင္မႈ (self-awareness) ႐ွိေနပါက ကၽြႏု္ပ္တို႔ အေတြးအၾကံ မ်ားႏွင့္ ၎တို႔၏ စတင္ျဖစ္တည္ရာ အေၾကာင္းတရား မ်ားကို သိသျဖင့္ အဆိုပါ အႏႈတ္ သေဘာ ေဆာင္သည့္ ခံစားမႈတို႔ကို ေျပာင္းလဲယူႏိုင္ ေပသည္။

ဤသည္မွာ neurochemical consequence တစ္ခုျဖစ္သည့္ အမွတ္သညာတို႔ သံုးလိုလွ်င္ ထုတ္ရလြယ္ျခင္း ႏွင့္ protein synthesis နည္းစနစ္ျဖင့္ အသံုးျပဳျပီးေသာ အခါ ျပန္လည္ သိမ္းဆည္းျခင္းတို႔ပင္ ျဖစ္ သည္။

မိမိကိုယ္ ကို ေစာင့္ၾကည့္ ေလ့လာျခင္း (self-observation) အားျဖင့္ ကၽြႏု္ပ္တို႔ ဦးေႏွာက္၏ လုပ္ေဆာင္ပံု အေထြေထြတို႔ သည္ လံုးဝ အသြင္ ေျပာင္းလဲ သြားသည္ကို brainwaves မ်ားကို ေလ့လာျခင္းျဖင့္ သိရွိရေၾကာင္း မွတ္တမ္းမ်ား ႐ွိပါသည္။

ေစာင့္ၾကည့္ ေလ့လာစဥ္တြင္ ဦးေႏွာက္ အတြင္း႐ွိ အလိုအေလ်ာက္ လည္ပတ္ အလုပ္ လုပ္ေစသည့္ neo-cortical region စတင္ လႈပ္႐ွားပါသည္။ ဤ လႈပ္႐ွားမႈေၾကာင့္ ခံစားမႈကို ထိန္းညွိသည့္ အခါ ကၽြႏု္ပ္တို႔ အတြက္ ေ႐ွးကႏွင့္ မတူေတာ့ပဲ အထူး လြယ္ကူသြားေၾကာင္း မွတ္တမ္း တင္ထားပါသည္။

self-observation တစ္ၾကိမ္ ျပဳလုပ္တိုင္း ျပဳလုပ္တိုင္း အဆို ပါ neo-cortical region လႈပ္႐ွားမႈ ျဖစ္ေပၚေစျပီး ၾကိမ္ဖန္မ်ား လာေသာအခါဝယ္ ကၽြႏု္ပ္တို႔၏ ေယဘူယ်က်က် စဥ္းစားေတြးေခၚႏိုင္မႈ (rationalization) ႏွင့္ ထိုးထြင္းဥာဏ္စြမ္းရည္ (emotional resillience) တို႔သည္ အားေကာင္း သထက္ ေကာင္းလာပါသည္။

အျခားတစ္ဖက္ တြင္မူ အကယ္၍ ကၽြႏု္ပ္တို႔ မိမိကိုယ္ကို သိျမင္မႈ (self-awareness) မ႐ွိပါက ကၽြႏု္ပ္တို႔၏ အေတြးအၾကံ လုပ္ငန္း ေဆာင္တာတို႔သည္ ပင္ကိုယ္အားျဖင့္ ဦးတည္ရာမဲ့ ပန္းတိုင္မဲ႔ ေနေလ႔ရွိသည္။ေပၚလြင္ျခင္း အလ်င္းမ႐ွိေပ။ ေတြ႕ျမင္ရာ တံု႔ျပန္မႈ ႏွင့္ ျဖစ္သလို တံု႔ျပန္လိုက္ျခင္း ပင္ ျဖစ္သည္။

သို႔ေသာ္ ဦးေႏွာက္အတြင္း ၌မူ ဤသို႔ လုပ္မိလုပ္ရာ ျပဳလုပ္ လိုက္မိျခင္းအတြက္ အေၾကာင္းျပခ်က္ ကို ခ်က္ခ်င္းပင္ ဖန္တီးယူျပီး memory reconsolidation စနစ္ျဖင့္ အျဖစ္အပ်က္ ကို မိမိနားလည္ သေယာင္ ျပန္လည္ ျပဳျပင္ေရးသားကာ အက်ိဳးအေၾကာင္း ဆီေလ်ာ္မွန္ကန္စြာ မိမိ ခံစားလိုက္သည့္ အျဖစ္အပ်က္ အေနျဖင့္ ပင္ကိုယ္ ဦးတည္ရာမဲ့ ပန္းတိုင္မဲ့ ခံစားခ်က္ကို မွတ္တမ္းတင္ သိမ္းဆည္း ထား လိုက္ေတာ့သည္။ ဤ ျဖစ္စဥ္ကို ေယဘူယ် က်လာေစရန္ စဥ္းစားေတြးေခၚျခင္း(ဝါ) ေျပာင္းျပန္ စဥ္းစားေတြးေခၚျခင္း (backward rationalization) ဟုေခၚသည္။

၎ backward rationalization ၏ အက်ိဳးဆက္ရလဒ္ မွာ အႏႈတ္သေဘာ ေဆာင္သည့္ ကၽြႏု္ပ္တို႔၏ ခံစားမႈတို႔ကို ဖံုးဖိထားသည့္ သေဘာသို႔ သက္ေရာက္သြားျပီး တစ္ဆက္ထဲပင္ အခ်ိန္မေရြး ေပါက္ကြဲ ထြက္ႏိုင္သည့္ ခံစားမႈမ်ား အျဖစ္ ျဖစ္ေပၚ သိမ္းဆည္း လိုက္ျခင္းပင္ ျဖစ္သည္။

တစ္ဖန္ ၎တို႔သည္ ကၽြႏု္ပ္တို႔၏ ေဝခြဲမရျဖစ္သည့္ စိတ္တို႔ အတြက္ ေလာင္စာ သဖြယ္ အက်ိဳးျပဳေနျပီး ထိုစိတ္တို႔က “ကၽြႏု္ပ္တို႔သည္ ဘာေၾကာင့္မ်ား ဤ အႏႈတ္သေဘာေဆာင္ သည့္ ခံစားခ်က္မ်ားကို ယုတၱိယုတၱာ တန္ေအာင္ မေဝဖန္ႏိုင္ခဲ့ သနည္း”ဟူသည့္ ယုတၱိမွန္စြာ စဥ္းစားေတြးေခၚမႈကို ပိတ္ပင္ ထားခဲ့သည္။ ဤသို႔ ႐ႈပ္ေထြး လြန္းလွသည့္ စနစ္သည္ parallel distributed system (ဝါ) မသိစိတ္ (ဝါ) unconsciousness ဟုလူသိမ်ားသည့္ နက္နဲက်ယ္ျပန္႔လွေသာ စိတ္အေမွာင္ထုၾကီးပင္ ျဖစ္သည္။

အကယ္၍ ဦးေႏွာက္၏ ဘယ္ဘက္ အျခမ္း (left cerebral hemisphere) ကို (right cerebral hemishpere) ညာဖက္ အျခမ္းမွ ခြဲထုတ္၍ သီးသန္႔ေတြးေခၚေစလွ်င္ ဘာေတြ ျဖစ္လာႏိုင္မယ္လို႔ သင္ထင္ပါသလဲ။ Split-brain patient မ်ားသည္ ထိုကဲ့သို႔ ေသာ လူနာမ်ားပင္ျဖစ္သည္။

ထိုလူနာတို႔သည္ ဦးေႏွာက္ ဘယ္ျခမ္း အလုပ္ေကာင္းစြာလုပ္ျပီး ပံုမွန္ လူတစ္ဦးကဲ့သို႔ပင္ ေျပာဆိုေတြးေခၚ ႏိုင္ေပသည္။ ႐ုတ္တရက္ ၾကည့္ပါက ဦးေႏွာက္ ညာျခမ္းသည္ စဥ္းစားေတြးေခၚရာတြင္ အသံုးမဝင္ဟု ဤေတြ႕႐ွိခ်က္အရ ထင္ရေသာ္လည္း အမွန္မွာ ဤသို႔ မဟုတ္ေပ။ ဘယ္ျခမ္းသာ အလုပ္လုပ္သည့္ လူနာမ်ား၏ ထူးျခားခ်က္မွာ မိမိေတြ႕႐ိုးေတြ႕စဥ္ လူတစ္ဦးအား ေတြ႕ေသာ္ တစ္ခုခု ထူးျခား ေနမွန္းသိသည္။ သို႔ေသာ္ ထိုတစ္ခုခု ထူးျခားခ်က္မွာ အေရးမၾကီးဟု ယူဆကာ ဖြင့္ထုတ္ မေျပာ တတ္ေပ။ တိုထူးျခားသည္ ျပႆနာ မဟုတ္ႏိုင္ ဟူ၍လည္း ခံယူ ထားေလ့ ႐ွိသည္။

ထူးျခားခ်က္သည္ အဘယ္နည္းဟု ဆိုေသာ္ မိမိ ျမင္ေနက် လူပင္ ျဖစ္လင့္ကစား ထိုလူ၏ ညာဖက္မ်က္ႏွာ တစ္ျခမ္းကို လံုးဝ မမွတ္မိ ေတာ့ျခင္း ပင္ျဖစ္သည္။ ထိုေျပာင္းလဲမႈသည္ လူနာတို႔ ေတြးထင္ထား သကဲ့သို႔ အာ႐ံုေၾကာ ေခတၱ ခ်ိဳ႕တဲ့ျခင္းမ်ိဳးလည္း မဟုတ္ေပ။ ထိုေျပာင္းလဲမႈသည္ ျပင္ပ အာ႐ံုတြင္သာမက သိမ္းဆည္းျပီးခဲ့ေသာ အာ႐ံုတို႔တြင္ပါ ေပ်ာက္ကြယ္သြားသည္။
နယူရြန္တစ္ခုစီတြင္ ion မ်ား ဆဲလ္အတြင္းမွ ထြက္ေသာအခါတြင္ ျဖစ္က်န္ရစ္ခဲ့ေသာ ဗို႔ဒ္အား အသီးသီးရွိၾကေလသည္။ထို ဗို႔ဒ္အားတို႔သည္ အားတစ္ခု အျဖစ္ျပည့္မီ လာသည့္အခါ အျခား ဆဲလ္ဆီသို႔ လွ်ပ္စစ္ အခ်က္ေပး signal ကို စတင္ ပစ္လႊတ္သည္။ ထို႔ေနာက္တြင္ ထိုဆဲလ္မွ ေနာက္ထပ္ ဆက္ေနေသာ ဆဲလ္မ်ားထံသို႔ ဆင့္ကာ ဆင့္ကာ ကူးသြားေစပါသည္။

ဤသို႔ ျဖစ္ပံုသည္ နယူရြန္တစ္ခုတြင္ မဟုတ္ပဲ မ်ားစြာေသာ နယူရြန္တို႔တြင္ ျဖစ္ေပၚေနမည္ ဆိုပါက ဤ ကူးသန္းျခင္း ျဖစ္စဥ္သည္ လႈိင္းကဲ့သို႔ ေပါင္းစုေနသည့္ အတြက္ ကၽြႏ္ုပ္တို႔ တိုင္းတာ၍ ရရွိလာသည္။

ဦးေႏွာက္လွိဳင္း ကို ဖတ္ရွဳျခင္းျဖင့္ ကၽြႏ္ုပ္တို႔ ေခါင္းထဲတြင္ရွိ မွတ္ဉာဏ္မ်ား သတိျပဳမိသည္မ်ား ႏွင့္ ယုတ္ဆြအဆံုး ေတြးေခၚသံုးသပ္သည့္ ပညာဉာဏ္ ျဖစ္ေပၚသည့္ အစိတ္အပိုင္းတို႔ကိုပါ ဖတ္ရွဳ ႏိုင္ေပသည္။

၎တို႔သည္ တစ္မ်ိဳးႏွင့္ တစ္မ်ိဳး သြားလာေနသည့္ လွိဳင္းႀကိမ္ႏွဳန္းတို႔ မတူညီၾကေပ။ ၎တို႔ကို အယ္လ္ဖာလွိဳင္း သီတာလွိဳင္း ႏွင့္ ဂါမာလွိဳင္းဟူ၍ အသီးသီးေခၚၾကသည္။ အသီးသီး သည္ မတူညီေသာ အထက္ပါ လုပ္ငန္းေဆာင္တာ တို႔ကို တာဝန္ယူ ၾကရေပသည္။ ဦးေႏွာက္လွိဳင္း တို႔သည္ နယူရြန္ ဆဲလ္တို႔ကို ၎တို႔ ကိုယ္စီ တာဝန္ရွိသည့္ လွိဳင္း ႀကိမ္ႏွဳန္း တို႔ထံသို႔ ခ်ိန္ဆ ညႇိယူေစရန္ ခြင့္ျပဳေပးသည္။

ထိုသို႔ ညႇိယူျခင္းသည္ တိက် သြားေသာအခါတြင္ နယူရြန္ဆဲလ္ အတြင္း သက္ဆိုင္ရာ သတင္းတို႔ ကူးလူးသြားလာမွဳတို႔သည္ လွိဳင္းတို႔ႏွင့္ စည္းခ်က္ညီစြာ လွဳပ္ရွား ရေတာ့သည္။ ဤသည္ကို cognitive resonance ျဖစ္သည္ဟုေခၚသည္။

တစ္ခါတစ္ရံတြင္ အလြန္အားေကာင္းေသာ ဆန္႔က်င္ဘက္ အေတြးအေခၚႏွစ္ခုတို႔ မွ်ညီစြာပင္ အထက္ပါအတိုင္း လွိဳင္းတို႔ႏွင့္ စည္းခ်က္ညီသြားခဲ့လွ်င္လည္း cognitive dissonance ဟုေခၚသည့္ စည္းေျပျခင္း(သို႔မဟုတ္) ခိုကိုးရာမဲ့ျခင္း ခံစားခ်က္တို႔ ျဖစ္ေပၚေလ့ရွိသည္။

ထို႔အတူပင္ အီေဗာ္လူးရွင္းသည္လည္း ပတ္ဝန္းက်င္ရွိ လွိဳင္းတို႔ႏွင့္ သဘာဝတရားတို႔ လိုက္ေလ်ာ ညီေထြျဖစ္ေအာင္ ျပဳျပင္စီရင္ေပးေနေသာ ျဖစ္စဥ္တစ္ခုပင္ျဖစ္ေပသည္။

ဤသို႔ျပဳျပင္လာရင္းမွ တစ္ေကြ႕ေကြ႕ေရာက္ေသာ္ ရင့္က်က္မွဳ အမွန္သိျမင္လိုမွဳကို မလြဲမေသြ ေတြ႕ၾကံဳရမည္ပင္ျဖစ္သာ။ ဤအခ်ိန္တြင္ အထက္က ဆိုခဲ့သည့္အတိုင္း အလြန္အားေကာင္းေသာ "အမွန္တရားႏွစ္ခု ေသၿပီး ဘာျဖစ္မလဲ.." "ဘာမွ မျဖစ္ေတာ့ဘူးလား.." ဟု cognitive dissonance စတင္ ျဖစ္ေပၚ လာေလ့ ရွိေပသည္။ ထိုအခါတြင္ ျဖစ္ေပၚလာသည့္ ခ္ိုကိုးရာမဲ့ျခင္း အားကိုးရွာျခင္း ခံစားခ်က္တို႔အရ Religion ကိုးကြယ္မွဳ ဟူသည္ စတင္ျဖစ္ေပၚလာေပေတာ့သည္။

Image credit - http://www.gregadunn.com/microetchings/cortical-circuitboard/

အတြင္းက်က်  ေလ့လာလိုသူမ်ားအတြက္ ကိုးကားမွတ္တမ္း -
The Power of Placebo
http://discovermagazine.com/2014/julyaug/14-why-nothing-works
Joseph M. Carver, Ph.D. - Norepinephrine: From Arousal to Panic
http://www.enotalone.com/article/4117.html
Dharol Tankersley, C Jill Stowe, and Scott A Huettel - Brain Scan Predicts Difference Between Altruistic And Selfish People
http://www.medicalnewstoday.com/articles/61312.php
New Scientist - Empathetic mirror neurons found in humans at last
http://www.newscientist.com/article/mg20627565.600-empathetic-mirror-neurons-found-in-humans-at-last.html?DCMP=OTC-rss&nsref=online-news
John McManamy - Dopamine - Serotonin's Secret Weapon
http://www.mcmanweb.com/dopamine.html
Invalidation
http://eqi.org/invalid.htm
How Our Brains Make Memories
http://www.smithsonianmag.com/science-nature/How-Our-Brains-Make-Memories.html?c=y&page=1
Alpha, beta, gamma - The language of brainwaves - life - 12 July 2010 - New Scientist
http://www.newscientist.com/article/mg20727680.200-alpha-beta-gamma-the-language-of-brainwaves.html?DCMP=OTC-rss&nsref=online-news
TSN: Take the Neuron Express for a brief tour of consciousness
http://thesciencenetwork.org/programs/the-science-studio/take-the-neuron-express-for-a-brief-tour-of-consciousness
LeDouxlab Web-AudioFearful_Brains
http://www.cns.nyu.edu/ledoux/slide_show/Audio_show_Fearful_Brains.htm
Joseph LeDoux Can Memories Be Erased
http://www.huffingtonpost.com/joseph-ledoux/can-memories-be-erased_b_303519.html
Zócalo Public Square :: Full Video
http://zocalopublicsquare.org/full_video.php?event_id=163
When in doubt, shout -- why shaking someone's beliefs turns them into stronger advocates | Not Exactly Rocket Science | Discover Magazine
http://blogs.discovermagazine.com/notrocketscience/2010/10/19/when-in-doubt-shout-%E2%80%93-why-shaking-someone%E2%80%99s-beliefs-turns-them-into-stronger-advocates/
The Brain: How The Brain Rewires Itself - TIME
http://www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1580438,00.html

ေက်ာ္ငယ္ ေရးသားသည္။