ေဒြးခ်ိဳး

"ေဒြးခ်ိဳး"
-----------
ေဒြးခ်ဳိးဆိုတာကေတာ့အခ်ိဳးႏွစ္ခ်ိဳးပါဝင္တဲ့ကဗ်ာမ်ဳိးကို“ေဒြးခ်ဳိး”လို႕ေခၚပါတယ္...ပထမအခ်ဳိးကိုအခံ
လို႕လဲေခၚတယ္..အခ်ီလို႕လဲေခၚပါတယ္...ဒုတိယအခ်ိဳးကိုေတာ့...အအုပ္လို႕လဲေခၚတယ္..အခ်လို႕လဲ
ေခၚပါတယ္...ႏွစ္ဆစ္ခ်ဳိးလို႕လဲေခၚၾကပါတယ္...စပ္နည္းကေတာ့အခ်ဳိးႏွစ္ခ်ဳိးရွိတဲ့ထဲက...အနည္းဆံုး
ႏွစ္ပိုဒ္ေရးျပီးအအုပ္ခ်ဳိးမွာလဲအနည္းဆံုးႏွစ္ပိုဒ္ပဲအုပ္ေလ့ရွိၾကပါတယ္...
ႏွစ္ပိုဒ္ခံ...ႏွစ္ပိုဒ္အုပ္ေဒြးခ်ဳိး...
ႏွစ္ပိုဒ္ခံ...သံုးပိုဒ္အုပ္ေဒြးခ်ဳိး...
သံုးပိုဒ္ခံ...သံုးပိုဒ္အုပ္ေဒြးခ်ဳိး...
သံုးပိုဒ္ခံ...ေလးပိုဒ္အုပ္ေဒြးခ်ဳိး...စသည္ျဖင့္စိတ္ကူးဥာဏ္ရွိသေလာက္ကြန္႕ျမဴးေရးသားႏိုင္ပါတယ္...
ေဒြးခ်ဳိးကဗ်ာရဲ႕ပိုဒ္ဆံုးကာရန္...(အခ်ဳိးသတ္ကာရန္)မ်ားဟာခ်သည္မ်ားျဖစ္ရပါတယ္...အထူးသျဖင့္
ဝိသဇၨနီအသံမ်ားျဖစ္ေလ့ရွိပါတယ္...မည္သည့္အခါမွ...ခ်ီသံေခၚတက္သံမျဖစ္ေစရပါဘူး...ျပီးေတာ့
ပိုဒ္တြင္းကာရန္မ်ားလဲရွိရပါတယ္...
ႏွစ္ပိုဒ္ခံႏွစ္ပိုဒ္အုပ္ေဒြးခ်ဳိး(ဥပမာ)
လူကေလးရယ္...ငို
ခို...ဖမ္းလို႕ေပး
ခိုျဖဴ..ခိုျပာ..နက္ကယ္
ဖမ္း...ခက္လွ..ေသး
ဤေဒြးခ်ဳိး မွာ...အခံပိုဒ္အဆံုးကာရန္ဟာ... “ေပး”ျဖစ္၍အအုပ္ပိုဒ္ကာရန္ကေတာ့“ေသး”ျဖစ္ပါတယ္...
အခံပိုဒ္မွာ“ငိုႏွင့္“ခို”ဟာပိုဒ္တြင္းကာရန္မ်ားျဖစ္ပါတယ္...အအုပ္ပိုဒ္မွာ...“နက္”ႏွင့္“ခက္”
ဟာပိုဒ္တြင္းကာရန္မ်ားျဖစ္ပါတယ္...
ႏွစ္ပိုဒ္ခံသံုးပိုဒ္အုပ္ေဒြးခ်ဳိး(နမူနာ)
ေရႊက်ီးရယ္...သာ
ဧည့္...လာေရာ့သလား..
ခန္းဝကၾကိဳ
ခင္ေလးေရႊရင္ဖိုခိုက္..
က်ီးညိဳကနား..
သံုးပိုဒ္ခံသံုးပိုဒ္အုပ္ေဒြးခ်ဳိး
ဂ်ဳိးႏွစ္ေကာင္
ထေနာင္းပင္ညီေနာင္က
လြမ္းေအာင္ကူခၽြဲ
ပန္းေတာ္ျဖဴ
ပင္ျမက္ေနဇာထူလ
ဖိုးေတာင္သူတဲ....
သံုးပိုဒ္ခံေလးပိုဒ္အုပ္ေဒြးခ်ဳိး
ေရႊမန္းဆိုေတာင္ေတာ္ဦးက
က်ဴးလာတဲ့မိုးသံငယ္
အုန္းညံျခိမ့္ေၾကြး
တာေတာ္ခြင္
ေရဝင္ေအာင္ေရႊကတြတ္ကို
မင္းလႊတ္ခဲ့ေလး
ဤကဗ်ာတြင္“က်ဴးလာတဲ့မိုးသံငယ္”ဆိုတဲ့အပိုဒ္မွာရြတ္ဆိုလို႕ေျပျပစ္ေအာင္“ငယ္”ဆိုတဲ့စကားကိုထည့္
ထားတာပါ..သူ႕ကိုစာရင္သြင္းစရာမလိုပါဘူး..အလားတူပဲ...ကယ္..၊ပါဘု..၊တယ္..၊ကြယ္..၊မွာ..၊စတဲ့
စကားလံုးေတြကိုလဲသီဆိုလို႕ေခ်ာေမြ႕ေအာင္ထည့္သြင္းတတ္ၾကပါတယ္...
ဥပမာမ်ား...
(၁)မိုးခ်ဳပ္လို႕ေနရီ
တိမ္ညီကဝင္း
ကိုၾကီးေက်ာ္ျပန္မယ့္လမ္း
ပန္းရနဲ႕သင္း...
(၂)အသားရယ္ျဖဴ
လူေပမို႕လား
အသားေတာ္ညိဳျပာညက္ကယ္
နန္းေတာ္ထက္ဖြား
(၃)ေအာင္ပင္ႏွင့္နႏၵာ
ၾကာစံုကေမႊး
တစ္ကန္ကိုတစ္ကန္ဆက္ပါလို႕
ကယက္ေတြပင္လယ္ႏွိဳင္းသင့္တယ္
လွိဳင္းၾကက္ခြတ္ေဖြး..
(၄)ပ်ဳိေလးရက္တဲ့ရက္ကန္းစင္
ဘာဆင္လို႕ေမး
ေမးပါနဲ႕ေအ
တို႕တစ္ေတြေခၽြတာျခင္းေၾကာင့္
တင္းတိမ္တဲ့ေလး..
(၅)ဦးေကာ့လို႕ပဲ့ေထာင္
ကုန္ေလွာင္လို႕လူစီး
ထိုးဝါးကိုကိုင္
ၾကိဳးဆြဲသူတယိုင္ယိုင္နဲ႕
ရြက္တိုင္ကိုေလမသိမ္းတယ္
ပိန္းေကာမၾကီး....
(၆)ေဆြးမပ်ယ္
ေလးပင္လယ္ေမရုႏွင့္
ေပြမွဳ႕တႏွံဳး
သက္တစ္ရာ
မ်က္ႏွာကိုမျမင္ရေသာ္လဲ
ပူပါ့မယ္ဘယ္တစ္ေန႕မွ
ေအာက္ေမ့မမုန္း

ႀတိခ်ိဳး
ၾတိဆိုတာကေတာ့သံုးလို႕ဓိပၸါယ္ရတဲ့ပါဠိစကားျဖစ္ပါတယ္...အခ်ဳိးသံုးခ်ဳိးပါဝင္တဲ့ကဗ်ာအမ်ဳိးအစားျဖစ္
လို႕ၾတိခ်ဳိးလို႕ေခၚတာပါ...ေဒြးခ်ဳိးစပ္နည္းကိုသိရင္..ၾတိခ်ဳိးစပ္နည္းကလဲမခက္ေတာ့ပါဘူး...ေဒြးဆိုတဲ့
အခ်ဳိးႏွစ္ခုေပၚမွာအထက္ကတစ္ခ်ဳိးထပ္ဆင့္လိုက္ယံုပါပဲ...ထပ္တိုးလိုက္တဲ့ပထမအခ်ဳိးမွာ...ခ်ီသံေခၚ
တက္သံနဲ႕သံုးရပါတယ္...ခ်ီသံ(တက္သံ)ကလြဲျပီးတစ္ျခားဘာမွမသံုးရပါဘူး...ပထမအခ်ဳိးကာရန္အ
တိုင္း...ဒုတိယအခ်ဳိးမွာလဲပိုဒ္တြင္းကာရန္ယူရပါတယ္..အဲလိုပထမအခ်ဳိးကာရန္ရဲ႕ေနာက္ကိုလိုက္ျပီး
ဒုတိယအခ်ဳိးအဆံုးသတ္ကာနီးမွာကာရန္တူယူရတာကို...“ခြါေထာက္ကာရန္”လို႕ေခၚၾကပါတယ္...
“ခြါေထာက္ကာရန္”မိေအာင္အထူးဂရုစိုက္ရပါတယ္...ခြါေထာက္ကာရန္လြဲရင္...ပထမအခ်ဳိးနဲ႕ဒုတိယ
အခ်ဳိး.အခ်ိတ္အဆက္မမိပဲတစ္သီးတစ္ျခားစီျဖစ္သြားတတ္ပါတယ္...မ်ားေသာအားျဖင့္ခြါေထာက္ကာ
ရန္မိဖို႕သတိမရဘဲရွိတတ္ၾကပါတယ္...
ဥပမာ...
ပထမအခ်ဳိး...........တပိုတြဲ
..........................ေပါက္လဲရယ္တဲ့ငံုစီစီ
.........................ဖူးတံကခ်ီ
ဒုတိယအခ်ဳိး..........သည္ရာသီ
...........................ဗာဟီကေျပာင္း
တတိယအခ်ဳိး..........ပ်ဳိတို႕ေမာင္ေရႊေသ်ာင္တြဲ(ငယ္နဲ႕)
.............................ခါမမွီယာယီခြဲ(လို႕ရယ္)
............................လြဲေပါ့သည္ေဆာင္း
ဒီၾတိခ်ဳိးမွာ...“ဖူးတံကခ်ီ”မွ...“ခ်ီ”ဟာ...ပထမအခ်ဳိးကာရန္ျဖစ္ပါတယ္...
“ဗာဟီကေျပာင္း”မွ...“ေျပာင္း”ဟာ..ဒုတိယအခ်ဳိးရဲ႕ကာရန္ျဖစ္ပါတယ္....
“လြဲေပါ့သည္ေဆာင္း”မွ...“ေဆာင္း”ကေတာ့တတိယအခ်ဳိးရဲ႕ကာရန္ျဖစ္ပါတယ္...
ပထမအခ်ဳိးက“တြဲနဲ႕လဲ”ရယ္“စီနဲ႕ခ်ီ”ရယ္ကိုကာရန္ညီၾကရပါတယ္...
ဒုတိယအခ်ဳိးက...“သည္ရာသီ”မွ..“သီ”နဲ႕....“ဗာဟီကေျပာင္း”မွ...“ဟီ”တို႕ကိုလဲကာရန္ညီရပါတယ္
အဲဒီကာရန္ေတြဟာ...ပထမအခ်ဳိးနဲ႕ဒုတိယအခ်ဳိးေတြကိုခ်ိတ္ဆက္ေပးတဲ႕“ခြါေထာက္ကာရန္”ေတြ
ျဖစ္ပါတယ္....တတိယအခ်ဳိးမွာ...“တြဲ..ခြဲနဲ႕လြဲ”တို႕ဟာပိုဒ္တြင္းကာရန္မ်ားျဖစ္ၾကပါတယ္....
ၾတိခ်ဳိးကဗ်ာမွာဆင့္ထားတဲ့ပထမအခ်ဳိးကိုျဖဳတ္လိုက္ရင္...ေဒြးခ်ဳိးပဲက်န္ပါလိမ့္မယ္...
ေလ့လာရန္နမူနာမ်ား
(၁)...မဲဇလီပင္ပ်ဳိေအာက္
ေပါက္လာတဲ့ေရႊတမာ
ခါးခ်က္က,နာ
ေရစီးရယ္တစ္ခါ
ေရသာရယ္တစ္လွည့္
သူမ်ားလိုဒို႕မရိုင္းတယ္
တိုင္းသိပါရဲ႕....
(၂)...ေရႊလမွာယုန္ဝပ္လို႕
ဆန္ဖြပ္အဖိုးအို
ေဟာၾကည့္ပါဆို
ဆိုသာဆို
ပိုမိုသည့္စကား
ကေလးအငိုတိတ္ေအာင္
အရိပ္အေယာင္ျပတယ္
ဖိုးလနတ္သား....
(၃)...ပ်ဳိေလးတို႕အိမ္စြန္း
ကၽြန္းဆယ့္ႏွစ္ပင္
ေစာင့္ေရွာက္ေစခ်င္
ဆယ့္ႏွစ္ပင္
ရွင္ေအာင္ပါ့ေမြး
မယ္ႏွင့္ေမာင္ကံဆိုင္ေတာ့
ေက်ာင္းတိုင္းပါ့ေလး

ေလးခ်ိဳး
တက္သံေခၚပကတိအသံနဲ႕ခ်ရတဲ့အခ်ဳိးႏွစ္ခုနဲ႕ေအာက္ျမစ္သံ..ဝိသဇၨနီသံတို႕နဲ႕ခ်ရတဲ့အခ်ဳိးႏွစ္ခုေပါင္း
စုစုေပါင္းအခ်ဳိးေလးခုပါဝင္တဲ့ကဗ်ာကိုေလးခ်ဳိးလို႕ေခၚပါတယ္...ေဒြးခ်ဳိးနဲ႕ၾတိခ်ဳိးစပ္နည္းကိုသိရင္ေလး
ခ်ဳိးကလဲမခက္ပါဘူး...အေျခခံေဒြးခ်ဳိးေပၚမွာတက္သံေခၚပကတိအသံနဲ႕ခ်ရတဲ့အခ်ဳိးႏွစ္ခုဆင့္လိုက္ရင္
ေလးခ်ဳိးျဖစ္ပါတယ္...ေလးခ်ဳိးမွာတတိယအခ်ဳိးက“ခြါေထာက္ကာရန္”ပါေလ့ရွိၾကပါတယ္...
ဥပမာ...
(ပ)ခ်ဳိး............ပန္ပါတဲ့ပန္ပါ
(ဒု)ခ်ဳိး.............ေရႊမင္းဝံေတာင္ေပၚရိုးက
......................ပန္းခ်ဳိးလို႕လာ
(တ)ခ်ဳိး...........အပြင့္ရယ္ဝါ
......................အညွာမွာေရႊရည္လူး
(ေလး)ခ်ဳိး..........ပန္ဝံ့ပါဘူး.....
အထက္ပါေလးခ်ဳိးက..အခ်ဳိးကာရန္မ်ားကိုဒီလိုသိသင့္ပါတယ္....ပထမအခ်ဳိးကာရန္က“ပါ”
ဒုတိယအခ်ဳ္ိးကာရန္က“လာ”...(ပ)အခ်ဳိးနဲ႕(ဒု)အခ်ဳိးကာရန္ေတြအျမဲညီရတာကိုသတိထားပါ
တတိယအခ်ဳိးကာရန္က..“လူး”........စတုတၴအခ်ဳိးကာရန္က“ဖူး”..တတိယနဲ႕စတုတၴအခ်ဳိးကာ
ရန္ေတြအျမဲတန္းညီရတာကိုလဲသတိျပဳပါ...တတိယအခ်ဳိးက...“အပြင့္ရယ္ဝါ”မွ....“ဝါ”ရယ္
“အညွာမွာေရႊရည္လူး”မွ..“ညွာ”တို႕လဲကာရန္ညီၾကပါတယ္....အထက္က...(ပ-ဒု)အခ်ဳိးကာရန္ေတြနဲ႕
လည္းညီၾကပါတယ္...အဲဒီကာရန္ကို“ခြါေထာက္ကာရန္”လို႕ေခၚၾကပါတယ္....
(ဒု)အခ်ဳိးမွာ“ရိုး”....နဲ႕...“ခ်ဳိး”....။(တ)အခ်ဳိးမွာ“ဝါ”...နဲ႕...“ညွာ”တို႕ကေတာ့ပိုဒ္တြင္းကာရန္မ်ားျဖစ္ပါ
တယ္....ေဒြးခ်ဳိး..ၾတိခ်ဳိး..နဲ႕ေလးခ်ဳိးကဗ်ာတို႕ဟာ..အသံေနအသံထားအရမ္းအေရးၾကီးပါတယ္...
စာလံုးေရတူေပမယ့္အသံအနိမ့္အျမင့္အတက္အက်ေျပျပစ္ေအာင္ဖြဲ႕တတ္ရပါတယ္...အသံထြက္ျပီး
ရြတ္ရပါတယ္...ဆရာနဲ႕တကြ..တစ္ျခားသူေတြရြတ္ဆိုတာကိုလဲနားထဲစြဲေနေအာင္နားေထာင္ရပါတယ္
နားအေလ့အက်င့္အရမ္းအေရးၾကီးတဲ့ေတးကဗ်ာမ်ဳိးပါ...စာဆိုတို႕က...ေလးခ်ဳိးကဗ်ာကိုစာေၾကာင္းေရ
ေလးေၾကာင့္မွ...စာေၾကာင္းေရေျမာက္မ်ားစြာထိေရးဖြဲ႕ေလ့ရွိၾကပါတယ္..စိတ္ကူးဥာဏ္ၾကြယ္ရင္ၾကြယ္
သလိုေရးဖြဲ႕တတ္ၾကပါတယ္...
ေရႊဝကလာ
ပန္းမာလာ
အညွာမရွိ
ငံုတိတိ
ဆိုတာမ်ဳိးကေန...စာေၾကာင္းေရအေျမာက္အမ်ားပါတဲ့မဟာေလးခ်ဳိးၾကီးမ်ားအထိေရးဖြဲ႕တတ္ၾကပါ
တယ္...ဖိုးသူေတာ္ဦးမင္း....၊လူဦးမင္း...၊လယ္တီဆရာေတာ္ၾကီး...၊သခင္ကိုယ္ေတာ္မွဳိင္း...၊လယ္တီ
ပ႑ိတဦးေမာင္ၾကီး...စတဲ့ပုဂၢိဳလ္ေတြကေတာ့မဟာေလးခ်ဳိးၾကီးမ်ားကိုေရးဖြဲ႕ခဲ့ၾကတဲ့စာဆိုပညာရွင္
ၾကီးမ်ားျဖစ္ၾကပါတယ္...အဲပုဂၢိဳလ္ေတြထဲက..ဆရာၾကီးသခင္ကိုယ္ေတာ္မွိဳင္းကေတာ့မဟာေလးခ်ဳိးၾကီး
မ်ားကိုအေျမာက္အမ်ားေရးဖြဲ႕ျပီးစာဆိုေလာကမွာတံခြန္ထူခဲ့တဲ့ပုဂၢိဳလ္ၾကီးျဖစ္ပါတယ္.....ဒီေနရာမွာ
အလ်င္းသင့္လို႕...ေလးခ်ဳိးၾကီးေတြမွာပါဝင္တတ္တဲ့“နေဘထပ္ကာရန္”ေတြအေၾကာင္းကိုလဲေျပာပါအံုး
မယ္....ကာရန္တူ..အသံတူစကားလံုးမ်ားကိုထပ္ျပီးဖြဲ႕ဆိုထားရင္“နေဘထပ္”လို႕ေခၚပါတယ္...
ဥပမာေတြကေတာ့
(၁)ေဆာင္းလက္မြန္
ေဒါင္းငွက္တြန္
(၂)လတန္ခူး
အလွထူး
(၃)ျမစပယ္ငံု
လလယ္ယံု
ဆဆယ္ပံု
(၄)ေဟာဟိုကျမိဳင္လယ္
ေစာပ်ဳိလွခိုင္စပယ္
(၅)ေကာင္းမ်ဳိးအေထြေထြရယ္လို႕ခၽြန္ေစျမေစေစာ
ေဒါင္းအိုးေဝရယ္နဲ႕တြန္ေစကေစေသာဝ္...
ဒီေလာက္ဆိုရင္“နေဘထပ္”ကာရန္ေတြအေၾကာင္းကိုနားလည္ေလာက္ပါျပီ...အဲလိုကာရန္ယူရာမွာ
တစ္လံုးခ်ိတ္ႏွစ္လံုးခ်ိတ္ေလာက္နဲ႕မဟုတ္ပဲ...စကားအားလံုးလိုလိုနေဘထပ္ျပီးကာရန္ယူထားရင္
“မက်ည္းရြက္သတ္နေဘထပ္ကာရန္”လိုေခၚတတ္ၾကပါေသးတယ္...

"သျဖန္"
ေဒြးခ်ဳိး..ၾတိခ်ဳိး..နဲ႕ေလးခ်ဳိးတို႕ကိုတစ္ခါတစ္ရံ“သျဖန္”လို႕အမည္တပ္ျပီးေခၚတာကိုလဲေတြ႕ဖူးပါလိမ့္
မယ္...အဲလိုေခၚရတာဟာ..သီဆိုတီးမွဳတ္မွဳ႕ဆိုင္ရာဂီတသေဘာကိုလိုက္ျပီးေခၚလို႕ပါ...ပတ္ပ်ဳိး
ယိုးဒယားေတြကိုသီဆိုတီးမွဳတ္ျပီးတဲ့အခါ...အသံကိုျဖန္ေျဖတဲ့အေနနဲ႕...ေဒြးခ်ဳိးကိုျဖစ္ျဖစ္..
ၾတိခ်ဳိးကိုျဖစ္ျဖစ္...ေလးခ်ဳိးကိုျဖစ္ျဖစ္...သီဆိုျပီးအဆံုးသတ္ေလ့ရွိပါတယ္...အဲအခါမ်ဳိးမွာ...
ေဒြးခ်ဳိးသျဖန္...ၾတိခ်ဳိးသျဖန္...ေလးခ်ဳိးသျဖန္လို႕ေခၚၾကပါတယ္.... ဤကဗ်ာအေၾကာင္းမ်ားကို...မည္သည့္Websiteကမ်ွ..မ်ွေဝေပးျခင္းမဟုတ္ပါ....ငယ္ငယ္က ဘုန္းၾကီးေက်ာင္းတြင္သင္ခဲ့ရသေလာက္...မွတ္စုစာအုပ္တြင္ရွိသေလာက္သာျပန္တင္ျပရျခင္းျဖစ္ပါသည္ လိုအပ္ခ်က္မ်ားရွိပါက...ဝင္ေရာက္ျပင္ဆင္...ျဖည့္စြက္ႏိုင္ပါသည္...လာေရာက္ဖတ္ရွဳ႕သူမ်ားကို...အထူးေက်းဇူးတင္ရွိပါသည္ --ခင္ဦးသားေလး khinootharlay@gmail.com14:19, 2 ေမ 2011

အေျခခံအခ်က္မ်ား
ျမန္မာကဗ်ာေရးဖို႔အတြက္ လိုအပ္တဲ့ အေျခခံအခ်က္ေတြကို စၾကည့္ၾကပါမယ္။ ကဗ်ာေရးတဲ့အခါ အေျခခံအခ်က္ေတြက
(1) အသတ္၊ အလပ္
(2) ကာရန္၊ အသံ
(3) အစပ္၊ အဟပ္
(4) ႀကိယာ ဆို၍ ႐ွိပါသည္။

(၁)အသတ္၊အလပ္
အသတ္ ဆိုတာ ကေတာ့ အကၡရာေပၚမွာ တံခြန္ထူထားတဲ့ -္ ကိုေျပာတာပါ။ အလပ္ ဆိုတာကေတာ့ အဲဒီ အသတ္တံခြန္မပါဘဲ လစ္လပ္ေနတာကို ေျပာတာပါ။ အေျခခံျမန္မာသင္ပုန္းႀကီးအရ အသတ္ ၁၀ ပါး ႐ွိပါတယ္။ အဲဒါေတြကေတာ့
က သတ္ (က္)၊ င သတ္ (င္)၊ စ သတ္ (စ္)၊ ည သတ္ (ည္)၊ တ သတ္ (တ္)၊ န သတ္ (န္)၊ ပ သတ္ (ပ္)၊ မ သတ္ (မ္)၊ ယ သတ္ (ယ္)၊ ၀ သတ္ (၀္) - တို႔ျဖစ္ပါတယ္။
ဒီ အသတ္ ၁၀ မ်ိဳးကို မူလအသတ္ (သို႔မဟုတ္) မုခ်အသတ္ လို႔ေခၚပါတယ္။ ဒီကေနဆက္ၿပီး ပြားလာ တဲ့ အသတ္ေတြကိုေတာ့ သာမတိယအသတ္ (ပါဠိပ်က္)အသတ္ေတြ လို႔ေခၚပါတယ္။ က သတ္ = ခ္၊ ဂ္၊ ဃ္ (မုခ္၊ ၀ဂ္ စသည္ျဖင့္)
စ သတ္ = ဆ္၊ ဇ္၊ စ်္၊
ည သတ္ = သေ၀ထိုးသံ၊ ေနာက္ပစ္သံ (႐ွည္ = ေ႐ွ)
တ သတ္ = ဋ၊ ဌ၊ ဍ၊ ဎ၊ ထ၊ ဒ၊ ဓ၊ သ
န သတ္ = ဏ၊ ရ၊ လ၊ ဟ၊ ဠ
ပ သတ္ = ဖ၊ ဗ၊ ဘ
ကသတ္ နဲ႔ စာလံုးေတြကို ခ္၊ ဂ္၊ ဃ္ စာလံုးေတြနဲ႔ ကာရန္တူယူလုိ႔ရတယ္လို႔ ဆိုလို တာပါ။ ဥပမာ - ဘုရားဖူးထြက္၊ မဂ္ဖိုလ္ရည္ေမွ်ာ္ ဆုိတာမ်ိဳးမွာ ထြက္ နဲ႔ မဂ္ ကာရန္တူပါတယ္။

(၂)ကာရန္၊အသံ
ကာရန္ဆိုတာ ကာရႏၲ ဆိုတဲ့ ပါဠိစကားကေန ဆင္းသက္လာပါတယ္။ အကၡရာရဲ့အဆံုးသတ္ (ဒါမွမဟုတ္) အဆံုး အကၡရာ လို႔ အဓိပၸါယ္ရပါတယ္။ ကဗ်ာမွာဆိုရင္ေတာ့ အကၡရာအခ်င္းခ်င္း အသတ္တူ (သို႔မဟုတ္) အသံတူ စပ္ထားတဲ့ စာလံုးေတြကို ဆိုလုိပါတယ္။ အရင္ အခန္းမွာေရးခဲ့သလို ကဗ်ာတပုဒ္မွာ အသံကာရန္၏ေကာင္းျခင္း (သဒၵါလကၤာရ) နဲ႔ အဓိပၸါယ္၏ေကာင္းျခင္း (အတၴာလကၤာရ) ႏွစ္မ်ိဳးလံုး႐ွိရပါမယ္။ ဒါေပမယ့္ ကာရန္ကိုက္ေအာင္ လို႔ဆိုၿပီး အဓိပၸါယ္ေတြ လိုက္ေျမာသြားတာမ်ိဳးေတာ့ မျဖစ္ရပါဘူး။ ကိုယ္လိုခ်င္တဲ့ အဓိပၸါယ္ေနာက္ကိုသာ ကာရန္ကိုက္ေအာင္ လိုက္ၿပီးေရးရမွာပါ။ အဲဒီလိုမွမဟုတ္ရင္ အရင္ ေဆာင္းပါးမွာ ျပခဲ့တဲ့ ကဗ်ာေတြလို ကာရန္သာမွန္ၿပီး ဘာအဓိပၸါယ္မွ မ႐ွိတဲ့ ကဗ်ာေတြျဖစ္ကုန္ပါလိမ့္မယ္။ ကာရန္အေၾကာင္းေျပာရင္း အလ်ဥ္းသင့္လို႔ နေဘ အေၾကာင္းပါ နည္းနည္းမိတ္ဆက္ပါရေစ။ နေဘ ဆိုတာ 'နံေဘး' ဆိုတဲ့ စကားလံုးကေနဆင္းသက္လာတယ္လို ့ ဆုိၾကပါတယ္။ အ႐ြယ္တူပ်ဥ္ခ်ပ္ ေတြကို နံေဘးခ်င္း (အလ်ားလိုက္) ယွဥ္စပ္ထားသလို အပိုဒ္ႏွစ္ခုကို ေဘးခ်င္းစပ္ဟပ္ဖဲြ႔ႏြဲ႔ထားတာကို နံေဘးစပ္၊ အဲဒီကေန နေဘစပ္လို ့ေခၚၾကပါတယ္။ ဥပမာ အခ်ဳပ္တန္းဆရာေဖ ေရးခဲ့တဲ့ ပန္းခ်ီမႏုိင္ ေလးခ်ိဳးလတ္ မွာဆိုရင္ ...
ေ႐ႊပဒံုၾကာအခ်ပ္ကုိ၊ ေလအဟုန္လာၿပီးဟပ္စဥ္က .. စခန္းေနာ္လိုရာကြန္႔ႏုိင္တဲ့၊ မန္းေပၚမွာ ကိုၾကာညြန္႔ေသာ္မွ ... ဆိုတာေတြဟာ နေဘစပ္ေတြျဖစ္ပါတယ္။ ဆိုလုိတာကေတာ့ ကာရန္ဟာ စာလံုးတစ္လံုးပဲ အသံထြက္ (သို႔မဟုတ္) အဆံုးသတ္စာလံုးေပါင္း တူပါတယ္။ နေဘ ကေတာ့ စာလံုးတစ္လံုးထက္ပိုၿပီး တူရပါတယ္။ နေဘစပ္နည္း ၈ မ်ိဳးေတြ႔ရပါတယ္။ ေနာက္ပိုင္း အစပ္၊ အဟပ္ အပိုင္းမွာဆက္လက္ၿပီးေဖၚျပေပးပါ့မယ္။ ကာရန္ကိုျပန္ဆက္ရရင္ အကၡရာ၊ ပုဒ္၊ ၀ါက် တို႔ရဲ႕အဆံုးမွာ႐ွိတဲ့ ျမန္မာ သရေတြကိုေခၚပါတယ္။ ဒီေတာ့ ဒီကာရန္ေတြကို
(1) ၀ဏၰ ကာရန္ - အကၡရာအဆံုးမွာ႐ွိတဲ့ ကာရန္
(2) ပဒ - ပုဒ္ရဲ့အဆံုးမွာ႐ွိတဲ့ကာရန္
(3) ၀ါက် - စာေၾကာင္းအဆံုးမွာ႐ွိတဲ့ကာရန္
ဆုိၿပီး ခဲြျခားထားပါတယ္။ ဒါကေတာ့ သိသာေစဖို႔သာ ေဖၚျပျခင္းျဖစ္ပါတယ္။ ကဗ်ာေရးရာမွာ အဲဒီလို အေသးစိတ္ ခဲြျခားၾကည့္ဖို႔ အၿမဲမလိုအပ္ပါဘူး။ သိထားရင္ေတာ့ေကာင္းပါတယ္။ ကဗ်ာအတြက္ တျခားအေရးႀကီးတဲ့ အသံရွိန္ (မၾတာ)၊ ဌာန္ (ဌာန)၊ က႐ိုဏ္း (ကရဏ)၊ ပယတ္ (ပယတန) ဆိုတာေတြ ႐ွိပါေသးတယ္။ အခုအထိ စကားေျပာရင္ ဌာန္က႐ိုဏ္းက်က် ေျပာတတ္တယ္ ဆိုၿပီး ခ်ီးမြမ္း ေနတာေတြ ၾကားဖူးၾကမွာပါ။ ဒါေပမယ့္ အဲဒါေတြ အကုန္ အေသးစိတ္ေလွ်ာက္ေရးေနရင္ လိုရင္းျဖစ္တဲ့ ျမန္မာကဗ်ာပံုစံေတြနဲ႔ ကာရန္ေတြအေၾကာင္း ေရာက္ေတာ့မွာမဟုတ္လို႔ အလ်ဥ္းသင့္မယ္ဆုိရင္ ေနာက္မွ ဒါေတြနဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး သီးသန္႔ ေဆာင္းပါးတစ္ပိုဒ္ ထပ္ေရးပါ့မယ္။ ('မၾတာ' ဆိုတာ အသံ႐ွိန္ကို တိုင္းတာတဲ့ ျမန္မာယူနစ္ (Dimensional Unit) ျဖစ္ပါတယ္။ မ်က္စိတမွိတ္၊ လွ်ပ္တျပက္၊ ႏြားႏို႔တၫွစ္စာကာလကို တစ္မၾတာ ၾကာတယ္လို႔ တိုင္းတာပါတယ္။) အဲဒီေတာ့ ကာရန္ကိုျပန္ေကာက္ရရင္ ျမန္မာသရ (ျမန္မာကာရန္) ေတြဟာ အက်ဥ္းအားျဖင့္ ၁၆ ပါး၊ အက်ယ္အားျဖင့္ ၆၄ ပါး ႐ွိပါတယ္။ အက်ဥ္း (၁၆) ပါးျဖစ္တဲ့ မူလကာရန္ေတြကေတာ့
(1) အ - ကာရန္
(2) ဣ (အိ) - ကာရန္
(3) ဥ (အု) - ကာရန္
(4) ဧး (ေအ့) - ကာရန္
(5) အဲ (အယ္) - ကာရန္
(6) ေအာ (ၾသ) - ကာရန္
(7) အက္ - ကာရန္
(8) အင္ - ကာရန္
(9) အစ္ - ကာရန္
(10) အည္ - ကာရန္
(11) အဥ္ - ကာရန္
(12) အတ္ - ကာရန္
(13) အန္ - ကာရန္
(14) အပ္ - ကာရန္
(15) အမ္ - ကာရန္
(16) အို (အို၀္) - ကာရန္ တို႔ ျဖစ္ပါတယ္။
အဲဒီ မူလကာရန္ (၁၆) ပါးကမွ ထပ္ၿပီး ပြားလိုက္တဲ့အခါ ကာရန္ငယ္ အက်ယ္ (၆၄)ပါး ျဖစ္လာ ပါတယ္။
(1) အ - ကာရန္ - အ၊ အာ၊ အား ..... ၃ လံုး
(2) ဣ - ကာရန္ - အိ၊ အီ၊ အီး ....... ၃ လံုး
(3) ဥ - ကာရန္ - ဥ၊ ဥဴ၊ ဥဴး (အု၊ အူ၊ အူး) ........ ၃ လံုး
(4) ဧး - ကာရန္ - ေအ၊ ေအ့၊ ေအး ........ ၃ လံုး
(5) အဲ - ကာရန္ - အဲ၊ အဲ့၊ အဲး ....... ၃ လံုး
(6) ေအာ - ကာရန္ - ေအာ္၊ ေအာ့၊ ေအာ ........ ၃ လံုး
(7) အက္ - ကာရန္ - အက္၊ ေအာက္၊ အိုက္ ...... ၃ လံုး
(8) အင္ - ကာရန္ - အင္၊ အင့္၊ အင္း၊ ေအာင္၊ ေအာင့္၊ ေအာင္း၊ အိုင္၊ အုိင့္၊ အုိင္း .......... ၉ လံုး
(9) အစ္ - ကာရန္ - အစ္ ....... ၁ လံုး
(10) အည္ - ကာရန္ - အည္၊ အည့္၊ အည္း ....... ၃ လံုး
(11) အဥ္ - ကာရန္ - အဥ္၊ အဥ့္၊ အဥ္း ....... ၃ လံုး
(12) အတ္ - ကာရန္ - အတ္၊ အိတ္၊ အုတ္ ....... ၃ လံုး
(13) အန္ - ကာရန္ - အန္၊ အန္႔၊ အန္း၊ အိန္၊ အိန္႔၊ အိန္း၊ အုန္၊ အုန္႔၊ အုန္း ....... ၉ လံုး
(14) အပ္ - ကာရန္ - အပ္၊ အိပ္၊ အုပ္ ....... ၃ လံုး
(15) အမ္ - ကာရန္ - အမ္၊ အမ္႔၊ အမ္း၊ အိမ္၊ အိမ္႔၊ အိမ္း၊ အုမ္၊ အုမ္႔၊ အုမ္း ....... ၉ လံုး
(16) အို - ကာရန္ - အို၊ အို႔၊ အုိး (အို၀္၊ အို႔၀္၊ အုိ၀္း) ....... ၃ လံုး
ဒီ ကာရန္ေတြထဲမွာ ေသးေသးတင္သံ (-ံ) မပါဘဲျဖစ္ေနပါတယ္။ ကဗ်ာဖဲြ႔နည္းနိသ်ည္း စာအုပ္ထဲမွာေတာ့ ဒီ ကာရန္ (၆၄) ပါးကိုဘဲ ျပထားေပမယ့္ ကဗ်ာ့စြယ္စံုက်မ္း ထဲမွာေတာ့သီးျခားေဖၚျပထားတာ မေတြ႔ပါဘူး။ အဲဒီအစား ျမန္မာသရ အက်ယ္ (၆၈)လံုးကိုသာ ေဖၚျပထားပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ေသးေသးတင္ (နိဂၢဟိတ္) ကို မသတ္ (မ္) နဲ႔ အတူတူယူရမယ္လို႔ေတာ့ အသတ္ အခန္းမွာ သီးျခားေဖၚျပထားတာေတြ႔ရတဲ့အတြက္ အံ၊ အံ့ ကာရန္ဟာ အမ္၊ အမ့္ ကာရန္နဲ႔ အတူတူဘဲ လို႔ မွတ္ရပါမယ္။
အသံ အေၾကာင္းကိုလည္း နားလည္ရပါလိမ့္မယ္။ အေပၚက ကာရန္ ၆၄ပါးကို တက္သံ၊ သက္သံ၊ ျမင့္သံ၊ တုိင္သံ ဆိုၿပီး အသံေလးမ်ိဳး ခဲြထားပါတယ္။ ဒီအသံေတြကိုမွ ဂ႐ုသံ (ေလးေလးလံလံ ေႏွးကန္ျပင္းတဲြ အ႐ွည္ဆဲြ ႐ြတ္ဖတ္ရတဲ့ အသံ) နဲ႔ လဟုသံ (ေပါ့ေပါ့ျမန္ျမန္ မေႏွးကန္ဘဲ သံမွန္ျဖင့္ဆိုရေသာ အသံ) ဆိုၿပီး ျပန္ခဲြထားပါတယ္။ အဲဒီေတာ့ အသံေလးမ်ိဳးကို အရင္စၾကည့္ရေအာင္။
(1) တက္သံ (၁၈) ပါး
(2) သက္သံ (၁၈) ပါး
(3) နိမ့္သံ (၁၈) ပါး
(4) တိုင္သံ (၁၀) ပါး ... ဆိုၿပီး စုစုေပါင္း (၆၄) ပါး ျပန္ခဲြထားပါတယ္။
တက္သံ(၁၈)ပါး
ေအာက္ျမစ္ နဲ႔ ၀စၥေပါက္ မပါတဲ့အသံေတြကို တက္သံလို႔ေခၚပါတယ္။ ဒီအသံေတြဟာ ဆဲြဆဲြငင္ငင္၊ ႐ွည္႐ွည္လ်ားလ်ား၊ ျမည္ျမည္ဟိန္းဟိန္း၊ ျပင္းျပင္းျပျပ ႐ြတ္ရပါတယ္။
အာ၊ ဤ (အီ)၊ အူ၊ ေအ (ဧ)၊ ေအာ္ (ေၾသာ္)၊ အင္ ........ (၆) လံုး
အဥ္၊ အည္၊ အန္၊ အမ္၊ အိန္၊ အိမ္ ........ (၆) လံုး
အုန္၊ အုမ္၊ အယ္၊ ေအာင္၊ အိုင္၊ အို၀္(အို) ........ (၆) လံုး
တက္သံေတြကို ညာသံႀကီး၊ မူလသံ၊ ပကတိသံ လို႔လဲေခၚပါတယ္။ အသံ႐ွိန္အေနနဲ႔ (႐ြတ္ဆိုတဲ့သူ အေပၚမူတည္ၿပီး) ႏွစ္မၾတာခဲြ ကေန သံုးမၾတာ ေက်ာ္အထိ ႐ြတ္ဆိုႏိုင္ပါတယ္။
သက္သံ(၁၈)ပါး
ေအာက္ျမစ္ပါတဲ့အသံေတြနဲ႔ ေအာက္ျမစ္မပါေပမယ့္ ပါသလိုဘဲ ဆိုရတဲ့အသံေတြကို သက္သံလို႔ ေခၚပါတယ္။ ဒီအသံေတြဟာ အားမထုတ္ရဘဲ ႐ြ႐ြကေလး၊ သာသာျဖည္းျဖည္းေလး ႐ြတ္ရပါတယ္။
အ (အာ့)၊ ဣ (အိ)၊ အု (ဥ)၊ ေအ့ (ဧ့)၊ ေအာ့ (ေၾသာ့)၊ အင့္ ........ (၆) လံုး
အဥ့္၊ အည့္၊ အန္႔၊ အမ့္၊ အိန္႔၊ အိမ့္ ........ (၆) လံုး
အုန္႔၊ အုမ့္၊ အယ့္ (အဲ့)၊ ေအာင့္၊ အိုင့္၊ အို၀့္(အို႔) ........ (၆) လံုး
သက္သံေတြကို ဘယ္သံ၊ ခ်သံ၊ ေအာက္သံ၊ သံမ၊ ေအာက္ျမစ္သံ လို႔လဲေခၚပါတယ္။ အသံ႐ွိန္အေနနဲ႔ (႐ြတ္ဆိုတဲ့သူ အေပၚမူတည္ၿပီး) တစ္မၾတာခဲြ အထိ ႐ြတ္ဆိုႏိုင္ပါတယ္။
နိမ့္သံ(၁၈)ပါး
တက္သံေတြကို ၀စၥေပါက္ ထည့္လိုက္တဲ့အသံေတြကို နိမ့္သံလို႔ေခၚပါတယ္။ ဒီအသံေတြဟာ အသံ႐ွည္႐ွည္ကိုလည္းမစြန္႔လႊတ္ဘဲ ျပတ္ျပတ္နဲ႔ တင္းတင္းမာမာ ႐ြတ္ရပါတယ္။
အား၊ အီး၊ အူး၊ ေအး (ဧး)၊ ေအာ (ၾသး)၊ အင္း ........ (၆) လံုး
အဥ္း၊ အည္း၊ အန္း၊ အမ္း၊ အိန္း၊ အိမ္း ........ (၆) လံုး
အုန္း၊ အုမ္း၊ အယ္း (အဲ)၊ ေအာင္း၊ အိုင္း၊ အို၀္း(အိုး) ........ (၆) လံုး
နိမ့္သံေတြကို ညာသံငယ္၊ သံဖို၊ ၀သဇၨနီသံ လို႔လဲေခၚပါတယ္။ ၀သဇၨနီ ဆိုတာ ၀စၥေပါက္ ကိုပါဠိလိုေခၚတာပါ။ အသံ႐ွိန္အေနနဲ႔ (႐ြတ္ဆိုတဲ့သူ အေပၚမူတည္ၿပီး) ႏွစ္မၾတာ ကေန ႏွစ္မၾတာခဲြ ေက်ာ္အထိ ႐ြတ္ဆိုႏိုင္ပါတယ္။
တိုင္သံ(၁၀)ပါး
ႏွိမ့္လို႔ ျမႇင့္လို႔မရတဲ့ သံရပ္၊ သံျဖတ္ေတြ၊ တက္သံနဲ႔နိမ့္သံ ၂ခုၾကားကအသံေတြကို တုိင္သံ လို႔ေခၚ ပါတယ္။
အက္၊ အစ္၊ အတ္၊ အပ္၊ အိတ္ ........ (၅) လံုး
အိပ္၊ အုတ္၊ အုပ္၊ ေအာက္၊ အုိက္ ........ (၅) လံုး
တိုင္သံေတြဟာ ကသတ္၊ စသတ္၊ တသတ္ နဲ႔ ပသတ္ ဆုိတဲ့ အသတ္ေလးမ်ိဳးပါတဲ့ အသံေတြျဖစ္ပါတယ္။ အလြယ္တကူ မွတ္ခ်င္ရင္ 'ကြမ္းစားတတ္ၿပီ' လို႔ အသတ္ေလးခုကို မွတ္ထားႏိုင္ပါတယ္။ က စ တ ပ ဆုိတဲ့ အေပၚမွာ အသတ္တင္လုိက္ ရင္ တုိင္သံျဖစ္သြားပါတယ္။ တိုင္သံေတြကို သံမွန္၊ သံလတ္ လို႔လဲေခၚပါတယ္။ အသံ႐ွိန္အေနနဲ႔ (႐ြတ္ဆိုတဲ့သူ အေပၚမူတည္ၿပီး) တစ္မၾတာခဲြ ေလာက္အထိ ႐ြတ္ဆိုႏိုင္ပါတယ္။

ဂရု၊လဟု
ဒီအသံေလးပါးကို ဂ႐ု၊ လဟုျပန္ခဲြရင္ .... တက္သံ (၁၈) ပါး (ေအာက္ျမစ္ နဲ႔ ၀စၥေပါက္ မပါတဲ့အသံေတြ နဲ႔ ကသတ္၊ စသတ္၊ တသတ္၊ ပသတ္ ဆိုတဲ့ အသတ္ေလးပါး မပါတဲ့အသံေတြ) ဟာ ဂ႐ုအသံ (ဂ႐ုကာရန္)ျဖစ္ၿပီး က်န္တဲ့ အသံသံုးပါး (သက္သံ၊ နိမ့္သံနဲ႔ တုိင္သံ ေပါင္း ၄၆ပါး) ကေတာ့ လဟုအသံ (လဟုကာရန္) ေတြ ျဖစ္ၾကပါတယ္။

ကဗ်ာက်မ္းမွ ကူးယူသည္။
ေရးသူ-Tin Maung Hlaing