နယ္ခ်ဲ႕တို႔အား ေတာ္လွန္ခဲ့ေသာ ဆရာေတာ္ ဦးဥတၱမ

နယ္ခ်ဲ႕တို႔အား ေတာ္လွန္ခဲ့ေသာ ဆရာေတာ္ ဦးဥတၱမ
     

ရဟန္းေတာ္မ်ားထဲမွ နယ္ခ်ဲ႕တို႔အား ရဲရဲေတာက္ ေတာ္လွန္ခဲ့သူကား ဆရာေတာ္ ဦးဥတၱမျဖစ္သည္။ သူသည္ ရခိုင္အမ်ဳိးသား ဗုဒၶဘာသာ သံဃာေတာ္တစ္ပါး ျဖစ္႐ံုသာမက အိႏၵိယႏိုင္ငံႏွင့္ ဂ်ပန္ႏိုင္ငံတြင္ အခ်ိန္အေတာ္ၾကာ ေနထိုင္ခဲ့ဖူးေသာ ဘာသာကိုးမ်ိဳးကိုတတ္ေျမာက္ေသာ ရဟန္းေတာ္တပါးျဖစ္သည္။

ဆရာတာ္ ဦးဥတၱမအား ရခိုင္ျပည္နယ္၊ စစ္ေတြၿမိဳ႕၊ ႐ူပရပ္၌ အဖ ဦးျမ၊ အမိ ေဒၚေအာင္သူတို႔မွ ခရစ္ ၁၈၇၉ ခု၊ ဒီဇင္ဘာ (၂၇) ရက္ တနဂၤေႏြေန႔တြင္ ဖြားျမင္ခဲ့သည္။ ငယ္နာမည္မွာ ေပၚထြန္းေအာင္ျဖစ္ၿပီး ေမြးခ်င္း (၃) ဦးအနက္ အႀကီးဆံုးျဖစ္သည္။ ဆရာေတာ္၏ ညီမွာ ေက်ာ္ထြန္းေအာင္ျဖစ္ၿပီး ညီမမွာ မအိမ္စိုး ျဖစ္သည္။ ညီျဖစ္သူ ေက်ာ္ထြန္းေအာင္သည္ ေနာင္အခါတြင္ ရွင္အရိယဘြဲ႔ျဖင့္ ရဟန္းျဖစ္ေတာ္မူသည္။

ဆရာေတာ္ ေပၚထြန္းေအာင္သည္ (၁၆) ႏွစ္အရြယ္တြင္ မိဘမ်ားက ရွင္သာမေဏ၀တ္ေပးသျဖင့္ ‘ရွင္ဥတၱမ’ ဟု တြင္ခဲ့သည္။ ဆရာေတာ္သည္ ေတာင္ငူၿမိဳ႕တြင္ က်င္းပေသာ ရွင္သာမေဏ စာျပန္ပဲြ၌ ပထမရခဲ့သျဖင့္ ခ်မ္းသာႂကြယ္၀ေသာ ရွမ္းအမ်ိဳးသမီးတစ္ဦးက ဆရာေတာ္အား သားအျဖစ္ ေမြးစားကာ ကာလကတၱား (ယခု ကိုးလ္ကတၱား) ၿမိဳ႕သို႔ပို႔၍ ပညာသင္ေစသည္။ ကာလကတၱားတြင္ သံုးႏွစ္ခန္႔ေနၿပီး အဂၤလိပ္ဘာသာ (၁၀) တန္း အဆင့္ေအာင္ျမင္ခဲ့ၿပီး ျမန္မာျပည္သုိ႔ ျပန္ႂကြလာခဲ့သည္။ ျမန္မာျပည္သို႔ ေရာက္လွ်င္ေရာက္ခ်င္း ပခုကၠဴၿမိဳ႕သို႔ သြားေရာက္၍ ေရစႀကိဳတိုက္တြင္ ဗုဒၶဘာသာစာေပက်မ္းဂန္မ်ားကို သာမေဏ၀တ္ျဖင့္ ဆက္လက္သင္ၾကားသည္။ ထိုသို႔သင္ၾကားေနစဥ္ပင္ ဆရာေတာ္အား ေဆြမ်ဳိးနီးစပ္ေတာ္စပ္သူ ဘံုေဘဘားမားကုမၸဏီ ကိုယ္စားလွယ္ ဦးထြန္းေအာင္ေက်ာ္က ပၪၥင္းဒါယကာျပဳလ်က္ ရဟန္းခံေပးခဲ့သည္။

ဆရာေတာ္သည္ ရဟန္း၀တ္ႏွင့္ပင္ ကာလကတၱားၿမိဳ႕သို႔ တဖန္ျပန္သြားသည္။ ဆရာေတာ္ ဦးဥတၱမသည္ အိႏိၵယတြင္ရွိခိုက္ အမ်ဳိးသားေကာလိပ္တခုတြင္ ပါ႒ိႏွင့္ ဗုဒၶဘာသာစာေပဆိုင္ရာမ်ားကို ဧည့္ပါေမာကၡအျဖစ္ သင္ၾကားေပးခဲ့သည္။ ယင္းသို႔ေဆာင္ရြက္ေနစဥ္ သကၠတ၊ ဘဂၤါလီ၊ နာဂရီ စေသာ ေရွးေဟာင္း ဟိႏၵဴစာေပက်မ္းဂန္မ်ားကို သင္ၾကားခဲ့သည္။ အိႏိၵယတြင္ သီတင္းသံုးေနစဥ္အတြင္း ဆရာေတာ္အား ဟိႏၵဴမဟာဆပ္ဗာအသင္းႀကီး၏ ဥကၠ႒အျဖစ္ ေရြးေကာက္တင္ေျမႇာက္ခဲ့ၾကသည္။

အိႏိၵယတြင္ (၈) ႏွစ္မွ် သီတင္းသံုးခဲ့ၿပီးေနာက္ ျပင္သစ္ႏိုင္ငံ ပါရီၿမိဳ႕သို႔ ပညာသင္သြားခဲ့သည္။ ျပင္သစ္ႏိုင္ငံတြင္ ပညာသင္ၾကားေနစဥ္ ႐ုရွား- ဂ်ပန္စစ္ပဲြ (၁၉၀၄-၀၅) ၌ ဂ်ပန္ႏုိင္ငံကဲ့သို႔ေသာ ႏုိင္ငံငယ္ေလးက ႐ုရွားကဲ့သို႔ အင္အားႀကီးမားေသာ ႏိုင္ငံအား အႏုိင္ရလိုက္ေၾကာင္း ၾကားသိရသည့္အခ်ိန္မွစ၍ ဂ်ပန္အား အထင္ႀကီးေလးစားကာ ဂ်ပန္သို႔ ပညာသင္ထြက္ခဲ့သည္။ ဂ်ပန္တြင္ တိုက်ိဳၿမိဳ႕ ဗုဒၶဘာသာသိပၸံေက်ာင္းႀကီး၏ ဥကၠ႒ အမတ္ႀကီး အိုတာနီ (ထိုစဥ္က စက္မႈလက္မႈ၀န္ႀကီး) ၏ ေထာက္ပံ့ကူညီမႈျဖင့္ ဂ်ပန္ဘာသာစကားကို (၂) ႏွစ္ခန္႔ သင္ယူခဲ့သည္။ ယင္းေက်ာင္း၌ပင္ ဆရာေတာ္သည္ သကၠတႏွင့္ ပါဠိဘာသာကို ဘာသာေဗဒပါေမာကၡအျဖစ္ ျပန္လည္ပို႔ခ်ေပးခဲ့သည္။

ဆရာေတာ္ ဂ်ပန္ျပည္၌ ရွိေနစဥ္တြင္ ဂ်ပန္ျပည္သို႔ ေခတၱေရာက္ရွိေနေသာ တ႐ုတ္အမ်ိဳးသားေခါင္းေဆာင္ႀကီး ေဒါက္တာဆြန္ယက္ဆင္ႏွင့္ ေတြ႔ဆံုခြင့္ရခဲ့သည္။ တ႐ုတ္ေက်ာင္းသားမ်ားကလည္း ဆရာေတာ္၏ ၾသ၀ါဒခံယူၾကသည္။ ဆရာေတာ္ ဦးဥတၱမက တ႐ုတ္ေက်ာင္းသားမ်ားအား ဂ်ပန္ျပည္ႏွင့္ ႏိႈင္းယွဥ္လ်က္ တ႐ုတ္ျပည္လြတ္ေျမာက္ေရးကို မည္သို႔မည္ပံုေဆာင္ရြက္သင့္ေၾကာင္း နည္းေပးလမ္းျပ ၫႊန္္ၾကားေျပာျပခဲ့သည္။

ေဒါက္တာဆြန္ယက္ဆင္က ဆရာေတာ္ ဦးဥတၱမအား အထူးၾကည္ညိဳေလးစား၍ သူႏွင့္အတူ တ႐ုတ္ျပည္ လိုက္လည္ရန္ ပင့္ဖိတ္ေလသည္။ ဆရာေတာ္သည္ တကၠသိုလ္မွ ခြင့္သံုးလယူၿပီးလွ်င္ ၁၉၀၉ ခုႏွစ္၌ ေဒါက္တာဆြန္ယက္ဆင္ႏွင့္အတူ ဂ်ပန္မွ ကိုးရီးယား၊ ကိုရီးယားမွ ဆိုက္ပန္၊ ဆိုက္ပန္မွ မန္ခ်ဴးကိုး၊ မန္ခ်ဴးကိုးမွ က်ိဖု၊ က်ိဖုမွ ပီကင္း၊ ပီကင္းမွ ဟန္ေခ်ာင္၊ နန္ကင္း၊ ရွန္ဟိုင္း၊ အမြိဳင္ၿမိဳ႕ အသီးသီးသို႔ ခရီးလွည့္လည္ခဲ့သည္။
ထိုေခတ္ထိုအခါက ျမန္မာလူမ်ိဳးတဦးအေနျဖင့္ ထိုမွ်မ်ားျပားေသာ ျပည္ပႏုိင္ငံမ်ားသို႔ လွည့္လည္သြားလာျခင္း၊ အခ်ိဳ႕ႏုိင္ငံမ်ားတြင္ ႏွစ္ရွည္လမ်ား ေနထိုင္မႈျပဳလုပ္ႏိုင္ျခင္းမွာ အံ့ခ်ီးဖြယ္ပင္ျဖစ္ေလသည္။

ဆရာေတာ္ ဦးဥတၱမသည္ ဂ်ပန္ျပည္၌ ပါေမာကၡလုပ္ခဲ့ေသာ္လည္း ဆြမ္းစရိတ္ေလာက္သာယူ၍ ေစတနာျဖင့္ သင္ၾကားျပသခဲ့ေပသည္္။ ဂ်ပန္မွအျပန္ ေျမာက္ကိုရီးယား၊ ယင္းမွတဆင့္ တ႐ုတ္ျပည္၊ တ႐ုတ္ျပည္မွတဆင့္ အင္ဒိုခ်ိဳင္းနားရွိ ဆိုင္ဂံု (ယခု ဗီယက္နမ္ဆိုရွယ္လစ္သမၼတႏိုင္ငံ၊ ဟိုခ်ီမင္းၿမိဳ႕ေတာ္) သို႔ သြားေရာက္လည္ပတ္ခဲ့သည္။ ထို႔ေနာက္ ၁၉၁၁ ခုႏွစ္တြင္ ျမန္မာႏုိင္ငံသို႔ ျပန္လည္ႂကြေရာက္လာသည္။

ျမန္မာျပည္သုိ႔ ျပန္ႂကြၿပီးေနာက္ ဆရာေတာ္ ဦးဥတၱမသည္ ခရီးလွည့္ကာ ၀ံသာႏုရကၡိတ ေခၚ အမ်ိဳးဂုဏ္ေစာင့္ထိန္းေရး၊ တိုင္းျပည္ခ်စ္စိတ္အေၾကာင္း ေဟာေျပာကာ “၀ံသာႏု” အသင္းမ်ား တတိုင္းျပည္လံုးအႏွံ႔ ဦးေဆာင္စည္း႐ံုး ဖဲြ႔စည္းခဲ့သည္။ ထိုအခါ အဂၤလိပ္နယ္ခ်ဲ႕အစိုးရက စစ္ပုလိပ္မ်ားျဖင့္ ၎အစုအဖဲြ႔မ်ားကို လိုက္လံၿဖိဳခြင္းခဲ့ေလသည္။
ဆရာေတာ္သည္ နိုင္ငံေရးတရားမ်ားကို ပြင့္ပြင့္လင္းလင္း ေဟာေဟာဒိုင္းဒိုင္း ေဟာေျပာတတ္သည့္အတိုင္း သံဃာေတာ္မ်ားအား ေက်ာင္းတြင္သာ က်ိန္း၍ မေနၾကရန္ႏွင့္ တိုင္းျပည္သည္ ကြၽန္ဘ၀သို႔ သက္ဆင္းေန၍ တိုင္းသူျပည္သားမ်ား ကြၽန္ဘ၀ေရာက္ေနေၾကာင္း၊ ကြၽန္မ်ားကိုးကြယ္ေသာ ဘာသာမွာလည္း ကြၽန္ဘာသာႏွင့္ ကြၽန္သာသနာပင္ျဖစ္ေၾကာင္း၊ ကြၽန္ဘ၀မွ လြတ္ေျမာက္ေအာင္ သံဃ့ာသမဂၢီအသင္းအဖဲြ႔မ်ား ဖဲြ႔စည္းကာ လြတ္လပ္ေရးရရွိေအာင္ ႀကိဳးစားသင့္ေၾကာင္း ေဟာေျပာခဲ့ေလသည္။

သို႔ကလို ဆရာေတာ္၏ ရဲရဲေတာက္ မိန္႔ခြန္းမ်ားေၾကာင့္ ဆရာေတာ္ ဦးဥတၱမအား အဂၤလိပ္အစိုးရ ၁၉၂၁ ခု မတ္လ (၃၁) ရက္ေန႔တြင္ အစိုးရအား အၾကည္ညိဳပ်က္ေအာင္ တရားေဟာေျပာမႈဟုဆိုကာ ရာဇသတ္ႀကီး ဥပေဒပုဒ္မ ၁၂၄ (က) အရ ဖ်ာပံုခ႐ိုင္၊ ေဒးဒရဲၿမိဳ႕နယ္၊ ေက်ာင္းကုန္းၿမိဳ႕တြင္ ဖမ္းဆီးခဲ့ေပသည္။ ဆရာေတာ္သည္ ျမန္မာျပည္တြင္ ႏိုင္ငံေရးျဖင့္ ပထမဆံုး အျပစ္ေပးခံရေသာ ဗုဒၶဘာသာ ရဟန္းေတာ္တပါးျဖစ္သည္။ ဆရာေတာ္အား ဖမ္းမိန္႔ထုတ္ခဲ့သူမွာ အေရးပိုင္ ဦးဘိုးလွ (သမၼတ ေဒါက္တာဘဦး၏ဖခင္) ျဖစ္သည္။

ဆရာေတာ္အား ေက်ာင္းကုန္းမွ အစိုးရသေဘၤာျဖင့္ မအူပင္တရား႐ံုးသို႔ ေခၚေဆာင္ကာ အလုပ္ၾကမ္းႏွင့္ ေထာင္ဒဏ္ (၁၂) လ အျပစ္ေပးၿပီး မအူပင္ေထာင္၌ အက်ဥ္းခ်ခဲ့သည္။ ဆရာေတာ္သည္ အက်ဥ္းခံသည့္ေန႔မွစ၍ သကၤန္းခြၽတ္၍ ေထာင္အ၀တ္ကို ၀တ္ဆင္ရသည္။ ထို႔ေနာက္ ဆရာေတာ္သည္ ၁၉၂၂ ခု ဇြန္လ (၂၆) ရက္ေန႔ မအူပင္ေထာင္မွ ျပန္လည္လြတ္ေျမာက္လာခဲ့သည္။ ဆရာေတာ္ ဦးဥတၱမသည္ လြတ္ေျမာက္ခဲ့ၿပီးေနာက္ အစိုးရအား ဦးမၫြြတ္ဘဲ ဆက္လက္၍ ျမန္မာျပည္အႏွံ႔လွည့္ကာ ႏုိင္ငံေရးတရားမ်ား ေဟာေျပာခဲ့ေလသည္။

ဤသို႔ျဖင့္ ဆရာေတာ္သည္ ၁၉၂၄ ခု ေအာက္တိုဘာလ (၁၆) ရက္ေန႔တြင္ ရာဇသတ္ပုဒ္မ ၁၂၄ (က) ျဖင့္ အလုပ္ၾကမ္းႏွင့္ ေထာင္ဒဏ္ (၃) ႏွစ္ ထပ္မံအျပစ္ေပးခံရကာ ဒုတိယအႀကိမ္ အက်ဥ္းက်ခဲ့ျပန္သည္။ ဆရာေတာ္သည္ ၁၉၂၇ ေဖေဖာ္၀ါရီလတြင္ အက်ဥ္းမွ ျပန္လည္လြတ္ေျမာက္လာျပန္သည္။ ေထာင္မွ လြတ္ေျမာက္ၿပီးေနာက္ အၿမိဳ႕ၿမိဳ႕အနယ္နယ္သို႔ လွည့္လည္၍ အမ်ဳိးသားႏိုးၾကားေရးတရားမ်ားကို ေဟာၾကားရာ ၁၉၂၈ ခုႏွစ္တြင္ တတိယအႀကိမ္ အဖမ္းခံရျပန္သည္။

ဤသို႔လွ်င္ ဆရာေတာ္ ဦးဥတၱမသည္ လြတ္လပ္ေရးမရမီ သူ႔ကြၽန္ဘ၀တေလွ်ာက္ ပ်ံလြန္ေတာ္မူသည့္တိုင္ေအာင္္ အက်ဥ္းခ်ျခင္းကို အႀကိမ္ႀကိမ္ခံခဲ့ရေလသည္။ ထို႔ေနာက္ ဆရာေတာ္သည္ က်န္းမာေရးခ်ဳိ႕ယြင္းကာ ၁၉၃၉ စက္တင္ဘာလ (၉) ရက္ေန႔တြင္ ရန္ကုန္ေဆး႐ံုႀကီး၌ ပ်ံလြန္ေတာ္မူခဲ့ေလသည္။ ပ်ံလြန္ေတာ္မူစဥ္က ဆရာေတာ္၏ သက္ေတာ္မွာ (၆၀) ႏွစ္ ရွိ၍ သိကၡာေတာ္မွာ (၄၁) ၀ါ ရွိၿပီျဖစ္သည္။

ဆရာေတာ္၏ ႐ုပ္ကလာပ္ကို ေဆး႐ံုမွ ယူေဆာင္၍ မပုပ္မသိုးေအာင္ ေဆးရည္စိမ္ၿပီး မွန္ေခါင္းသြင္းကာ ပုဇြန္ေတာင္ၿမိဳ႕နယ္၊ ေညာင္တုန္းေက်ာင္း၌ ထား၍ စ်ာပနအခမ္းအနား က်င္းပခဲ့သည္။ ပ်ံလြန္ေတာ္မူၿပီး (၃) ရက္ေျမာက္ေန႔ စက္တင္ဘာ (၁၁) ရက္ေန ့တြင္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ေတာ္၀န္ ဦးဘ ဦးစီး၍ ဆရာေတာ္၏ အႏိၱမစ်ာပနကို စည္ကားစြာ က်င္းပခဲ့ေလသည္။ ဆရာေတာ္ ပ်ံလြန္ေတာ္မူၿပီး (၉) ႏွစ္မွ်ၾကာေသာ္ ျပည္သူလူထုတရပ္လံုးသည္ ဆရာေတာ္ ေမွ်ာ္မွန္းခဲ့သည့္ လံုး၀လြတ္လပ္ေရးပန္းတိုင္သို႔ အေရာက္ခ်ီတက္ႏိုင္ခဲ့ေလသည္။

ဆရာေတာ္ ဦးဥတၱမ၏ ဂုဏ္ေက်းဇူကို မွတ္တမ္းတင္ေသာအားျဖင့္ အိႏိၵယႏုိင္ငံ ဗာရာဏသီၿမိဳ႕ရွိ နာဂရီပရက်ာရ္နီဆဘာ အမည္ရွိေသာ စာေပအဖဲြ႔အစည္းတခုက ထုတ္ေ၀သည့္ ဟိႏၵဴဘာသာစြယ္စံုက်မ္းတြင္ ျမန္မာ့လြတ္လပ္ေရး တိုက္ပဲြေခါင္းေဆာင္ ဆရာေတာ္ ဦးဥတၱမအေၾကာင္းကို တခမ္းတနား ေရးသားေဖာ္ျပထားေလသည္။ ဂ်ပန္နို္င္ငံကလည္း ဒုတိယကမာၻစစ္အတြင္းက ဂ်ပန္ဘာသာျဖင့္ ဆရာေတာ္ ဦးဥတၱမအေၾကာင္း စာအုပ္မ်ား ေရးသားထုတ္ေ၀ခဲ့ၾကသည္။ တခ်ိန္က ျမန္မာႏိုင္ငံေက်ာင္းသံုးစာအုပ္မ်ား၌လည္း ဆရာေတာ္၏ အထၳဳပၸတိၱအက်ဥ္းကို ထည့္သြင္းသင္ၾကားေစသည္။

သို႔ကလို ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ လြတ္လပ္ေရးဗိမာန္ႀကီးကို ဦးစြာပႏၷက္ခ်ေပးခဲ့သည့္ ေက်းဇူးရွင္ အာဇာနည္ ဆရာေတာ္ ဦးဥတၱမကို ေနာင္လာေနာက္သားတုိ႔ အၿမဲတေစ သတိတရရွိေစရန္အတြက္ စစ္ေတြၿမိဳ႕ရွိ သမဂၢအဖဲြ႔က ဦးစီးကာ ၁၉၄ရ ခု စက္တာဘာ (၉) ရက္ေန႔တြင္ အခမ္းအနားတရပ္ကို ေရႊတိဂံုေျခရင္းရွိ ပုလိပ္သမဂၢ အေဆာက္အအံု၌ က်င္းပခဲ့ၾကသည္။ ထိုေန႔ကိုပင္ “ဦးဥတၱမအထိမ္းအမွတ္ေန႔” အျဖစ္ သတ္မွတ္ကာ ႏွစ္စဥ္ႏွစ္တိုင္း က်င္းပလာခဲ့ၾကသည္။ ထို႔အျပင္ စစ္ေတြၿမိဳ႕တြင္ ဦးဥတၱမအသင္းႏွင့္ ဦးဥတၱမပန္းၿခံတို႔ကို တည္ေဆာက္ခဲ့ၾကသည္။ စစ္ေတြၿမိဳ႕ရွိ ဦးဥတၱမပန္းၿခံတြင္ ဆရာေတာ္အား ဂုဏ္ျပဳေသာအားျဖင့္ ၁၉၆၃ ဇန္န၀ါရီလ (၁၀) ရက္ ၾကာသပေတးေန႔၌ ဆရာေတာ္ ဦးဥတၱမ ေၾကး႐ုပ္တုကို သြန္းလုပ္ စိုက္ထူခဲ့ေလသည္။

ရန္ကုန္ၿမိဳ႕တြင္လည္း ျမန္မာ့လြတ္လပ္ေရးႀကိဳးပမ္းမႈသမိုင္း၌ အနစ္နာခံကာ လူထုအား ႏိုင္ငံေရးအသိအျမင္ ႏုိးၾကားလာေစရန္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့ေသာ ဆရာေတာ္ ဦးဥတၱမအား ဂုဏ္ျပဳေသာအားျဖင့္ ႏွစ္စဥ္ စက္တင္ဘာလ (၉) ရက္ေန႔က်ေရာက္တိုင္း ဦးဥတၱမေန႔အျဖစ္ စည္ကားသိုက္ၿမိဳက္စြာ က်င္းပခဲ့သည္။ ထို႔အျပင္ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕၊ ေရႊတိဂံုဘုရားလမ္း ေတာင္ဘက္ေျခရင္းရွိ ကန္ေတာ္မင္ပန္းၿခံကို ႏုိင္ငံေတာ္အစိုးရက ဆရာေတာ္အား ဂုဏ္ျပဳေသာအားျဖင့္ ဦးဥတၱမပန္းၿခံဟု မွည့္ေခၚခဲ့ေလသည္။

ထို႔ေနာက္ ဗိုလ္ေန၀င္းေခါင္းေဆာင္ေသာ ေတာ္လွန္ေရးေကာင္စီအစိုးရလက္ထက္တြင္ ႏိုင္ငံေရးေဆာင္ရြက္ေသာ ရဟန္းသံဃာေတာ္မ်ား ေပၚေပါက္လာမည္ကို အေၾကာက္လြန္၍ ဗိုလ္ေန၀င္း၏ အမိန္႔ျဖင့္ တနိုင္ငံလံုးတြင္ ဦးဥတၱမေန႔ က်င္းပမႈကို ပိတ္ပင္တားဆီးလိုက္ေလသည္။ ထိုမွ်သာမက ဦးဥတၱမပန္းၿခံကိုလည္း ကန္ေတာ္မဂၤလာပန္းၿခံဟု အမည္ေျပာင္းလဲလိုက္ေလသည္။ ထိုနည္းတူစြာ နအဖစစ္အစိုးရလက္ထက္တြင္လည္း ဆရာေတာ္ ဦးဥတၱမႏွင့္ ဆရာေတာ္ ဦးဥတၱမကဲ့သို႔ ႏိုင္ငံေရးေဆာင္ရြက္ခဲ့ေသာ ဆရာေတာ္ႀကီးမ်ား၏ အေၾကာင္းကို စာနယ္ဇင္းမ်ား၌ ေရးသားေဖာ္ျပျခင္းကို စာေပစိစစ္ေရးဌာနမွ ပိတ္ပင္လိုက္သည္မွာ ယေန႔တိုင္ေအာင္ပင္ျဖစ္သည္။

မည္သို႔ဆိုေစ ယခုႏွစ္ စက္တင္ဘာလ (၉) ရက္ေန႔တြင္ က်ေရာက္ေသာ ဆရာေတာ္ ဦးဥတၱမ ပ်ံလြန္ေတာ္မူသည့္ ႏွစ္ပတ္လည္ေန႔တြင္ ဆရာေတာ္အား ဂုဏ္ျပဳေသာအားျဖင့္ ဆရာေတာ္၏ ႏုိင္ငံေရးပံုရိပ္လႊာကို ေခတ္ၿပိဳင္တြင္ ေရးသား၍ ေက်းဇူးဆပ္လိုက္ရေပသည္။     ။
(ေခတ္ၿပိဳင္သတင္းစာ မွ ကူးယူေဖာ္ျပပါသည္။)

""ဘာသာစုံ ၉ မ်ဳိးကိုတက္ကြ်မ္းနားလည္းတဲ့ လြတ္လပ္ေရး မီးရွဴးတန္ေဆာင္ ဆရာေတာ္ ဦးဥတၱမ ""အရွင္ဦးဥတၲမ(၁၈၈၀မွ၁၉၃၉)ေရႊျမန္မာမီဒီယာဂရုမွအရွင္ဥတၱမအၾကာင္းဂုဏ္ျပဳေဖၚျပအပ္ပါသည္။

ျမန္မာ့လြတ္လပ္ေရးလမ္းျပ မီးရႈးတန္ေဆာင္

၊ အာရွတုိက္၏ ထြန္းသစ္ၾကယ္အရွင္္ဦးဥတၱမကုိရခုိင္ျပည္နယ္ စစ္ေတြျမိဳ႕ ၊ ရူပရပ္ ၊ ေခ်ာင္းနားတန္းတြင္ ဖခင္ ဦးျမသာဦး၊ မိခင္ေဒၚေအာင္ေက်ာ့ျဖဴ တုိ႔မွ
(၁၈၈၀)ျပည့္ႏွစ္ ဒီဇင္ဘာ(၂၈)ရက္တြင္ ေမြးဖြားခဲ့ေသာ သားၾကီးျဖစ္သည္။
ငယ္မည္မွာ ေပၚထြန္းေအာင္ ျဖစ္သည္။ဦးဥတၱမတြင္ ညီေက်ာ္ထြန္းေအာင္(ကုိရင္ၾကီးအရွင္္အရိယ)ႏွင့္ ညီမ မအိမ္စုိးတုိ႔
ႏွစ္ဦးရွိသည္။

ရွင္္ဥတၱမ(ေပၚထြန္းေအာင္)ႏွင့္ ညီျဖစ္သူေက်ာ္ထြန္းေအာင္တုိ႔ကုိ မိဘမ်ားက
ကၽြန္ပညာအဂၤလိပ္စာကုိ သင္ၾကားမေပးလုိေသာ္လည္း တုိင္းရင္းသား ဘာသာ
ေက်ာင္းတြင္ ပညာသင္ေပးခဲ့ရာ ဦးဥတၱမ ( ေပၚထြန္းေအာင္) သည္ ဆဌမတန္းအထိသင္ၾကားခဲ့သည္။

မိခင္က ေက်ာင္းမွ ႏႈွတ္ထားသည့္တုိင္ေအာင္ ေပၚထြန္းေအာင္က ႏုိင္ငံ ရပ္ျခားကုိသြားေရာက္ ပညာသင္ရန္ မေလ်ွာ့ေသာလု႔ံလျဖင့္ အမ်ဳိးမ်ဳိးၾကဳိးစားသည္။
အသက္(၁၃)ႏွစ္အရြယ္တြင္စစ္ေတြျမဳိ႕၌ပရိယတၱိသင္ၾကားရာတြင္အေက်ာ္တေစာရွိေသာ ေရႊေစတီေက်ာင္းဆရာေတာ္ဘုရားထံ ဗုဒၶ၏ အေျခခံစာေပမ်ားကုိ ေလ့လာသင္ယူသည္။(၁၅) ႏွစ္အရြယ္တြင္ ေပၚထြန္းေအာင္ႏွင့္ ညီငယ္ေက်ာ္ထြန္းေအာင္ ရွင္သာမေဏအျဖစ္သကၤန္းစည္းၾကသည္။

(၇၄) ႏွစ္ေျမာက္ အာရ
ရွင္ဥတၱမႏွင့္ ရွင္အရိယဟူေသာ ဘြဲ႕ နာမမ်ားရရွိခံယူ ၾကသည္။ထုိ႔ေနာက္
အရွင္္ဦးဥတၱမရဟန္း၀တ္ျဖင့္ ရန္ကုန္၊ မအူပင္၊ ပဲခူး၊ ေတာင္ငူ ၊ မႏၱေလးႏွင့္
ပခုကၠဴျမဳိ႕ မ်ားတြင္ လွည့္လည္ေနထုိင္ပညာသင္ယူခဲ့သည္။
ဗုဒၶစာေပ က်မ္းဂန္မ်ားကုိလည္း အပတ္တကုတ္ ေလ့လာ ၾကဳိးပမး္
ဆည္းပူးခဲ့သည္။ေတာင္ငူျမဳိ႕တြင္ရွိစဥ္ ရွင္သာမေဏစာျပန္ပြဲတစ္ခုကုိ ၀င္ေရာက္ေျဖဆုိရာ ပထမရသည္။
ေတာင္ငူျမဳိ႕ မွ ရွမ္းမၾကီးတစ္ဦးက သားအျဖစ္ေမြးစားလုိေၾကာင္းေျပာ၍ ေမြးစားလုိလွ်င္
ကာလကတၱားကုိ ပညာသင္လႊတ္မလားဟု ေတာင္းဆုိရာ ထုိအမ်ဳိးသမီးၾကီး၏
အေထာက္အပံ့ျဖင့္ လူ၀တ္လဲကာ အသက္(၁၇) ႏွစ္အရြယ္တြင္ ကာလကတၱား၌ အဂၤလိပ္စာႏွင့္ ေခတ္ပညာမ်ားကုိ သင္ယူျပီး (၁၀)တန္း စာေမးပြဲကုိ အလြတ္ပညာသင္ အျဖစ္ ေျဖဆုိ ေအာင္ျမင္ ခဲ့သည္။

ထုိႏွစ္မွာပင္ ကာလကတၱားမွျပန္လာျပီး ရွင္၀တ္ျဖင့္ ဗုဒၶဘာသာစာေပက်မ္းဂန္မ်ားကုိသင္ယူသည္။ ထုိစဥ္ ဘုံေဘဘားမားကုမၸဏီ ကုိယ္စားလွယ္ ဦးထြန္းေအာင္ေက်ာ္ကရဟန္းဒါယကာျပဳ၍
အသက္(၂၀)အရြယ္တြင္ရဟန္းအျဖစ္ခံယူသည္။
အရွင္ဥတၱမသည္ ရဟန္းအျဖစ္ခံယူျပီးေနာက္ ရန္ကုန္သုိ႔ ဆင္းလာျပီး အိႏၵိယႏိုင္ငံကာလကတၱား သုိ႔ ျပန္သြားေလသည္။ ထုိအခ်ိန္တြင္ အိႏၵိယတြင္ လြတ္လပ္ေရးအတြက္ႏုိးၾကားထၾကြလ်က္ရွိသည္။

၁၉၀၄-ခုႏွစ္တြင္ အိႏၵိယဘုရင္ခံခ်ဳပ္က ဘဂၤလားနယ္ကုိအေရွ႕ႏွင့္ အေနာက္ႏွစ္ပုိင္းခဲြျခားလုိက္ရာ ေဒါက္တာရာဘင္ျဒာနတ္တဂုိးႏွင့္ စီအာဒတ္စ္ဆိုေသာ ပညာရွိပုဂၢဳိလ္ၾကီးႏွစ္ဦးက ဦးေဆာင္ကန္႔ကြက္ရာမွ ဆူပူကန္႔ကြက္မူမ်ား အၾကီးအက်ယ္ ျဖစ္ပြားက်ယ္ျပန္႔လာသည္။

ထုိပုဂၢဳိလ္မ်ားႏွင့္ တြဲမိေသာ ဦးဥတၱမ ဆရာေတာ္သည္ အိႏၵိယႏုိင္ငံေရးႏွင့္ အကၽြမ္း တ၀င္ ျဖစ္လာျပီး ျမန္မာျပည္လြတ္ေျမာက္ေရးအတြက္ စိိတ္၀င္စား
တက္ၾကြလာခဲ့သည္။

အုိင္စီအက္စ္(I.C.S) ရာထူးမွွ ႏုတ္ထြက္ျပီး အမ်ဳိးသားေကာလိပ္ကုိ
တည္ေထာင္ေသာ ဗင္ႏုိဂုိ႔ရွ္၏ ေကာလိပ္တြင္ အရွင္ဥတၱမက ပါဠိႏွင့္ ဗုဒၶ ဘာသာစာေပတုိ႔ကုိကူညီပုိ႔ခ် ေပးေလသည္။

တဖက္တြင္လည္း သကၠတစေသာ ေရွးေဟာင္းဟိႏၵဴစာေပက်မ္းမ်ားကုိ သင္ယူဆည္းပူးသည္။ထုိအခ်ိန္မွာ ျမန္မာျပည္တြင္လည္း ႏုိ္င္ငံေရးကုိတက္ၾကြစြာ လႈပ္ရွားေဆာင္ရြက္ျခင္းမျပဳၾကေသးေသာ္လည္း ဗုဒၶဘာသာကလ်ာဏယု၀အသင္း
(Y.M.B.A=young men’s buddhists associations)ကုိ တကၠသုိလ္ပညာတတ္ မ်ားျဖစ္ေသာ ဦးဘေဖ(ဘၾကီးဘေဖ) ၊ ဦးေမာင္ၾကီး(အမ္ေအ) ၊ ဦးစိန္လွေအာင္တိုိ႔က စတင္ဖြဲ႔စည္းထုူေထာင္ျပီး အမ်ဳိး ဘာသာ၊ သာသနာ၊ ပညာဟူေသာ ေဆာင္ပုဒ္ျဖင့္ စတင္
လႈပ္ရွားလာၾကသည္။

အရွင္ဥတၱမကုိယ္ေတာ္တုိင္အိႏၵိယမွ ျပန္ေရာက္လာျပီး ၀ုိင္အမ္ဘီေအလႈပ္ရွားမႈကုိ တက္ၾကြစြာ ဦးေဆာင္ခဲ့သည္။ ၁၉၀၇-ခုႏွစ္ ၊ ဇန္န၀ါရီလ-၁ရက္တြင္ ဂ်ပန္ႏုိင္ငံသုိ႔ ထြက္ခြာသြားသည္။ဂ်ပန္ႏုိင္ငံတြင္ အေနာက္ ဟြန္ဂြန္ဂ်ီ ဘုရားေက်ာင္းအၾကီးအမႈူး(Abbot of Western Hongonji Temple) မင္းသားၾကီး ကုိဇင္အုိတာရီႏွင့္အတူ ေနျပီး ကစ္စတုိျမဳိ႔ရွိ နိရွိဟြန္မြန္ဂ်ီ အမည္ရိွ ဗုဒၶဘာသာတကၠသုိလ္တြင္ ပါဠိပါေမာကၡအျဖစ္ ေဆာင္ရြက္ခဲ့သည္။

ထုိစဥ္ ဂ်ပန္စာ၊ စကား ၊ အယူ၀ါဒ ၊ ဓေလ့ထုံးစံတုိ႔ကုိ ကုိယ္တုိင္သင္ယူျပီး တစ္ႏွစ္အၾကာစာေမးပြဲ ေျဖဆုိေအာင္ျမင္သည္။ဆရာေတာ္သည္ ျမန္မာစာေပက်မ္းဂန္တို႔အျပင္ ပါဠိ ၊ ဘဂၤါလီ ၊ နာဂရီ ၊ သကၠဋ၊ အဂၤလိပ္၊တိဘက္ ၊ ဂ်ပန္ ၊ ျပင္သစ္ ဘာသာစကားကုိးမ်ဳိးကုိတတ္ေျမာက္သည္။

ဆရာေတာ္အရွင္ဦးဥတၱမသည္ ဂ်ပန္ျပည္တြင္ ေနထုိင္စဥ္ ဂ်ပန္ျပည္သုိ႔ လာေရာက္ တိမ္းေရွာင္ေနသူ ေဒါက္တာဆြန္ယက္ဆင္ႏွင့္အၾကိမ္ၾကိမ္ေတြ႔ဆုံျပီး ျပည္တြင္းႏွင့္ ႏုိင္ငံတကာ ႏုိင္ငံေရးကိစၥမ်ားကုိ ညွိႏုိင္းေဆြးေႏြးခဲ့သည္။
၁၉၁၁-ခုႏွစ္ ၊ ဂ်ပန္မွ ပထမအၾကိမ္ျပန္လာေသာအခါ ကုိရီးယားျပည္ ၊ တရုတ္ျပည္ ၊ ျပင္သစ္ပုိင္အင္ဒုိခ်ဳိင္းနား(ယခု ဗီယက္နမ္ ၊ ကေမၻာဒီးယား ၊ လာအုိ သုံးႏုိင္ငံ)သုိ႔ ၀င္ေရာက္ ျပီး ဆုိင္ဂုံျမဳိ႕(ယခု ဟုိခ်ီမငး္ျမဳိ႕ေတာ္)တြင္ ျမန္မာ့နန္းတြင္းအေရးေတာ္ပုံ အေရးနိမ့္ျပီး ျပည္ပသုိ႔တိမ္းေရွာင္ ေနရေသာ ျမင္ကြန္း မင္းသားၾကီၤးႏွင့္ ၄င္း၏ သားေတာ္တုိ႔၏ ဆြမ္းအလႈူကုိလက္ခံျပီး ျမန္မာ့ႏုိင္ငံေရး အေျခ အေနမ်ားကုိ ေဆြးေႏြးခဲ့သည္။ထုိမွတဆင့္ ကေမၻာဒီးယားႏွင့္ ယိုးဒယား(ထုိင္းႏုိင္ငံ)တုိ႔ုသုိ႔ ၀င္ေရာက္ ေလ့လာခဲ့သည္။

ထုိမွ အိႏၵိယႏုိင္ငံ မဒရပ္ျမဳိ႕သုိ႔ ျပန္လာခဲ့သည္။မဒရပ္ျမဳိ႕မွ တဆင့္ ဘုံေဘျမဳိ႕သုိ႔
သြားေရာက္ျပီး ရတနာဂီရိရွိ ျမန္မာနန္းက်ဘုရင္သီေပါမင္းႏွင့္ ေတြ႔ဆုံ ႏုိင္ရန္
စီစဥ္ခဲ့သည္။သုိ႔ေသာ္ မေအာင္ျမင္ခဲ့ေပ။ ၁၉၁၁-ခုႏွစ္တြင္ ျမန္မာျပည္သုိ႔ျပန္လာခဲ့သည္။

ျမန္မာျပည္သုိ႔ ျပန္ေရာက္ျပီးေနာက္ ၀ုိင္အမ္ဘီၤေအအသင္းကုိ ဦးေဆာင္ေနေသာ ၀တ္လုံေတာ္ရ ဦးေမေအာင္ (ရခုိင္) ၊ ဦးအုံး(ပညာ၀န္) ၊ ဦးဘေဖတုိ႔၏ စည္းရုံးလႈပ္ရွားမူ မ်ားလည္း တျပည္လုံးတြင္ က်ယ္ျပန္လ်က္ရွိသည္။
မႏၱေလးတြင္ ျမန္မာ့သတင္းစာဆရာတစ္ဦးျဖစ္ေသာ ” ျမန္မာ့တာရာ” သတင္းစာ ပုိင္ရွင္ ဦးေက်ာ္ရန္တုိ႔ႏွင့္လက္တြဲျပီး ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရးႏုိးၾကားေရးမ်ားကုိ ေဟာေျပာသည့္အျပင္ရန္ကုန္ျမဳိ႕ တြင္ထုတ္ေ၀ေနေသာ ”သူရိယ”သတင္းစာတြင္ လည္း အမ်ဳိး ၊ ဘာသာ ၊ သာသနာကုိ ေစာင့့္ေရွာက္ ေရးႏွင့္ကၽြန္ဘ၀မွလြတ္ေျမာက္ေရးတုိ႔ကုိ လႈံ႕ေဆာ္ ေရးသားခဲ့ သည္။

အမ်ားဆုံးေရးသားတုိက္တြန္းခ်က္မ်ားမွာ ၀ံသာႏုရကၡိတတရားမ်ားႏွင့္ ျမန္မာျပည္တြင္းျဖစ္ ပင္နီႏွင့္ ေယာလုံခ်ည္၀တ္ဆင္ေရး ၊ ႏုိင္ငံျခား အ၀တ္အထည္မ်ား သပိိတ္ ေမွာက္ေရးျဖစ္သည္။

၁၉၁၂-ခုႏွစ္တြင္ ဂ်ပန္ျပည္သုိ႔ ဒုတိယအၾကိမ္ျပန္လည္ၾကြခ်ီသည္။ ထုိခရီးတြင္ ညီမရင္းျဖစ္သူမအိမ္စုိးႏွင့္ လူငယ္သုံးဦးကုိ ဂ်ပန္တြင္ပညာသင္ရန္ေခၚေဆာင္သြားခဲ့သည္။တစ္ႏွစ္ၾကာေနထုိင္ခဲ့ျပီး ေနာက္ျပန္လာခဲ့သည္။၁၉၁၄ခုႏွစ္တြင္တတိယအၾကိမ္အျဖစ္ဂ်ပန္ျပည္သုိ႔သြားေရာက္ခဲ့ျပန္သည္။

ဂ်ပန္မွ အျပန္တြင္ အေမရိကန္ ၊ ၾသစေၾတးလ်ႏွင့္ ဂ်ဗားကၽြန္းမ်ား (ယခု အင္ဒုိနီးရွား)တုိ႔သုိ႔ သြားေရာက္ေလ့လာ ခဲ့ျပီးမွ ျမန္မာျပည္သုိ႔ ျပန္လာခဲ့သည္။
ဆရာေတာ္အရွင္ဥတၱမကုိယ္ေတာ္ၾကီးသည္ ေစာေစာပုိင္းႏွစ္မ်ား ကလည္း ျပင္သစ္ႏွင့္အဂၤလန္ႏုိင္ငံတို႔သုိ႔ သြား ေရာက္ခဲ့ေသးသည္။

ရွင္ဥတၱမဂ်ပန္တြင္ရွိစဥ္ ဂ်ပန္ျပည္အတၳဳပတၱိစာအုပ္ကုိ ေရးသားခဲ့ျပီး အျပန္တြင္ သူရိယသတင္းစာတုိက္မွ ရုိက္ႏွိပ္ထုတ္ေ၀ခဲ့ရာ အလြန္ေရာင္းအားေကာင္းခဲ့သည္။ ၁၉၁၁-ခုႏွစ္ေနာက္ပုိင္းတြင္ကိုလုိနီ နယ္ခ်ဲ႕ဆန္႔က်င္ေရး ျမန္မာ့လြတ္လပ္ေရးအတြက္ ထုိစဥ္ကစကားအတိုင္းဟုမ္းမ္ရႈး(Home Rule) ရရွိ ေရးအတြက ္ စည္းရုံး လႈံ႕ေဆာ္ တရားမ်ားေဟာခဲ့သည္။

”အာဂါရာအနာဂါစ ၊ ဥေဘာ ၊ အေညာညနိႆတာ ၊ အရဒၵယႏၱိသဒၵမံ ၊ ေယာဂေကၼမံမႏုတၱရံ”ဟူေသာ ဗုဒၶ ၶ ျမတ္စြာဘုရား၏ ပါဠိေတာ္လာႏွင့္အညီ ဘုန္းၾကီးရဟန္းတုိ႔အားႏုိင္ငံေရးကုိေျခစုံပစ္လ်က္ ၀င္ေအာင္လႈံ႔ေဆာ္ခဲ့သည္။
ရဟန္းရွင္လူတုိ႔ကုိ ထုိသုိ႔စည္းရုံးခဲ့ျပီး ၁၉၂၀-ခုႏွစ္တြင္ ထုိစဥ္က ျမန္မာျပည္ ဘုရင္ခံဆာရယ္ဂ်ီနယ္ကရက္ေဒါက္ ျမန္မာျပည္မွ ထြက္သြားလုိက္ပါဟူေသာ စာတစ္ေစာင္ကုိ ေရးသားေပးပုိ႔လုိက္သည္။ထုိစာကို သူရိယသတင္းစာက ေဖာ္ျပလုိက္ရာ အထူးအေရးပါေသာလႈံ႔ေဆာ္ ခ်က္ျဖစ္ သည္။

ဆရာေတာ္ဦးဥတၱမသည္ ႏုိင္ငံေရးတရားမ်ားကုိ ျမဳိ႕ၾကီး ၊ ျမဳိ႔႕နယ္မ်ားတြင္သာမက ေတာလက္ေက်းရြာမ်ား တုိင္ေအာင္ ေဟာေျပာခဲ့သည္။

၁၉၂၁-ခုႏွစ္တြင္ ေဒးဒရဲျမဳိ႕နယ္ ၊ ဆူးကလပ္ႏွင့္ တမာတေကာေက်းရြာတုိ႔တြင္ ဦးဥတၱမေဟာေျပာခဲ့ေသာ ႏုိင္ငံေရးတရားမ်ားသည္ ဥပေဒကုိ ခ်ဳိးေဖာက္ သည္ဟုဆုိကာ အိႏၵိယရာဇသတ္ၾကီး ပုဒ္မ-၁၂၄(က)ႏွင့္ ၁၅၃(က) တုိ႔ျဖင့္ ဖမ္းဆီးျပီး မအူပင္ခရုိင္တရားရုံးတြင္ အမႈစစ္ျပီး ေထာင္ဒဏ္(၁)ႏွစ္ႏွင့္ (၈)လအလုပ္မဲ့ ေထာင္ဒဏ္ ခ်မွတ္ျခင္းခံရသည္။

တစ္ျပည္လုံးရွိ ရဟန္းသံဃာေတာ္မ်ားစုစည္းျပီး ဦးဥတၱမကဲ့သုိ႔ တုိင္းျပည္ႏွင့္ လူမ်ဳိးအက်ဳိး ထမ္းေဆာင္ရန္အတြက္ သံဃာ့သမဂၢီအဖြဲ႔မ်ားကုိ ဖြဲ႔စည္းထူေထာင္လာၾကသည္။

အမ်ဳိးသမီးမ်ား၏ ကုမၼာရီ အဖြဲ႔မ်ားလည္းေပၚလာခဲ့ သည္။အရွင္ဦးဥတၱမသည္ ႏုိင္ငံေရးကုိ ေဆာင္ရြက္ေနစဥ္ကာလအတြင္း အိႏၵိယႏွင့္
ျမန္မာျပည္ကုိ ကူးခ်ီ သြားခ်ီလုပ္ေနခဲ့သည္။

၁၉၂၀-ခုႏွစ္ ပထမတကၠသုိလ္သပိတ္ၾကီးဆင္ႏြဲခ်ိန္တြင္ ကာလကတၱားကုိ ေရာက္ေနခဲ့သည္။ရန္ကုန္တြင္ တကၠသုိလ္ေက်ာင္းသားမ်ား သပိတ္တုိက္ပြဲဆင္ႏြဲေၾကာင္း ေၾကးနန္းစာရေသာအခါ မ်ားစြာေၾကနပ္၀မ္းသာျဖစ္ျပီး ရန္ကုန္သုိ႔ ခ်က္ခ်င္းျပန္လာကာ ၀ုိင္အမ္ဘီေအေခါင္းေဆာင္မ်ားႏွင့္ တုိင္ပင္၍်ွ္ သပိိတ္ တုိက္ပြဲကုိ အားေပးကူညီျပီး သခင္ပညာေရးအတြက္ အမ်ဳိးသားေက်ာင္းမ်ား ထူေထာင္ေရးကုိ စည္းရုံးသည္။ အမ်ဳိးသားေက်ာင္းမ်ား ေပၚေပါက္လာခဲ့သည္။

၁၉၂၀-ခုႏွစ္တြင္ တျပည္လုံးရွိ ၀ုိင္အမ္ဘီေအအသင္းမ်ား ညီလာခံမွစျပီး ဂ်ီစီဘီေအႏုိင္ငံေရးအသင္းခ်ဳပ္( General Council of Burmese Associations )ကုိ ဖြဲ႔စည္းထူေထာင္လုိက္သည္။ ၀တ္လုံေတာ္ရ ဦးခ်စ္လႈိင္ကုိ ဥကၠဌအျဖစ္ တင္ေျမွာက္ခဲ့ၾကသည္။ျပည္သူမ်ားလုံး၀လြတ္လပ္ေရး(Home Rule)ကုိ အျပင္အထန္ေတာင္းဆုိလာၾက သည္။

၁၉၂၃-ခုႏွစ္ ဇြန္လဆန္းမွစ၍ အဂၤလန္ ၊ ထုိမွတဆင့္ ျပင္သစ္ ၊ စပိန္ ၊ ဆြစ္ဇာလန္ ၊ဆြီဒင္ ၊ ေပၚတူဂီ ၊ ေနာ္ေ၀းစေသာ ဥေရာပတုိက္ရွိ ႏုိင္ငံမ်ားစြာကုိ လွည့္လည္ျပီး ႏုိင္ငံေရးလႈပ္ရွားမႈ မ်ားကုိ ေလ့လာခဲ့သည္။ထုိအခ်ိန္္ ျမန္မာျပည္တြင္ အဂၤလိပ္နယ္ခ်ဲ႕အစုိးရက ျပည္သူတုိ႔၏ အုံၾကြဆန္႔က်င္မႈေၾကာင့္ ၀ႈိက္ေကာ္မရွင္ဖြဲ႔ျပီး စုံစမ္းစစ္ေဆးမႈျဖစ္သည္။

Home Rule ကုိယ္ပုိင္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအစား ဒုိင္အာခီေခၚ အဂၤလိပ္ဘုရင္ခံႏွင့္ ျပည္သူ႔ကုိယ္စားလွယ္မ်ား ပူးတြဲအုပ္ခ်ဳပ္ေရးစနစ္ကုိသာေပးျပီး အဂၤလိပ္နယ္ခ်ဲ႕တုိ႔က တဖက္လွည့္ ၾကိဳးကုိင္အုပ္ခ်ဳပ္ျခင္းျဖစ္သည္။

ဒုိင္အာခီႏွင့္ဟုမ္းမ္ရူးသေဘာထားကြဲျပီး ဂ်ီစီဘီေအလည္း ႏွစ္ျခမ္းကြဲေလသည္။ ဦးခ်စ္လႈိင္က ဒုိင္အာခီဆန္ွ႔က်င္ေရး ဂ်ီစီဘီေအအသင္းခြဲ၏ ဥကၠဌအျဖစ္ ေဆာင္ရြက္သည္။

ဒုိင္အာခီႏွင့္ပူးေပါင္း ေဆာင္ရြက္သည့္ (၂၁)ဦးအဖြဲ႔ကုိဦးေမာင္ၾကီး(အမ္ေအ)၊ ဆာေဂ် ေအ ေမာင္ၾကီးစသူတုိ႔ ဦးေဆာင္ျပီး ဒုိင္အာခီ အစုိးရတြင္ ပူးေပါင္းပါ၀င္ခဲ့ၾကသည္။

၁၉၂၄-ခုႏွစ္